Тошкент Тиббиет академияси



Дата25.10.2018
өлшемі120.44 Kb.
#94424

Тошкент Тиббиет академияси


Рухий касалликлар ва наркология кафедраси.

«Тасдиклайман»

Стоматология факультети декани

проф. _______М.З.Дустмухамедов

«____»_______________2012 йил

Психиатрияда хамширалик иши

олий маълумотли хамшира факультети 3 курс талабалари учун

Маъруза № 2.


«Шахс муаммоси. Психопатиялар, психопатсимон бузилишлар. Психоген касалликлар. Неврозлар. Реактив психозлар».

Кафедра мудири доцент Ашуров З.Ш.



Психоген касалликлар
Психоген касалликларига рухиятга шикаст етказувчи омиллар таъсирида пайдо булган булган реактив психозлар киради .

Психогениялар кичик деб аталувчи ёки чегара психиатриясига карашлидир Кичик (чегара) психиатриясига яна психопатиялар хам киради. Кучли рухий шикст етиши натижасида реактив психозлар ривожланади . Аввалгидан кучсизрок , аммо давомли рухий таъсиротлар неврозлар пайдо килади . Психоген касалликлар психозлардан фарк килиб , функционал кайтиш хусусиятига эга ва шахсиятнинг интеллектуал – тмнестик суниши билан кузатилмайди . Аммо шахс учун айникса ахамиятли сурункали , рухий шикастловчи таъсир холатларида вужудга келган невроз ва реактив психозлар давомли булиши мумкин.



Неврозлар.

“Невроз” тушунчаси тиббиётга 1776 йилда шотланд врачи В.Коюлен томонидан киритилган. У бу хасталикни функционал хусусиятга эга эканлиги таъкидлаб, бош мия структурасида органик узгаришлар булмаслигини баён килди.

Невроз хосил булишига бошка омиллар хамда шахснинг касалликдан олдинги холатлари масалан, астеник ва астеник психопатларда захарланганларда (алкоголизм), узок вакт чарчаганларда ва уйкуси оз – етарлича ухламайдиганларда тез ва осонликча пайдо булади.

Неврозлар турли ёшда пайдо булсада 25 – 40 ёшдаги одамлар учун купинча хосдир. Ривожланган, тараккий этган капиталистик мамлакатларда неврозлар тахминан 5 – 15% таркалган, яъни хар унинчи одам невроздир. Баъзи виолятларда 2 – 2,5% (Н.Д.Лакосина, 1988), О.Р.Чатаева маълумотларига караганда неврозлар 1000 киши хисобига 21,1 – 21,8 гача беморларда учрайди (1981). Барча рухий касалликларнинг 20 – 22% невроздир. (Б.Д.Петров, 1972; Г.К.Ушаков,1978). Болалар, эркаклар ва аёллар невроз билан баб – баравар даражада касалланадилар.

Неврозларнинг куйидаги турлари фаркланади :

Неврозстения, истерик неврозлар ва миядан кетмайдиган неврозлар.

Неврозстения (астеник невроз холдан тойдириш неврози). Невростения мустакил касаллик сифатида америкалик рухий врач Д.Ж.Бурд томонидан 1868 йилда тасвирланган. Неврастенияда касаллик белгилари турли – тумандир.

Неврастениянинг клиник куринишида икки боскич фарк килинади : гиперстеник – купинча касаллик бошланишида кузатилади ва гипостеник. Неврознинг дастлабки гиперстеник фазаси тула намаён булганда касалликнинг асосий белгилари кузгалувчанлик ва таъсирчанлик, узини тутаолмаслик, сабрсилик, асабийлик, рухий ва жисмоний чарчоклик билан кушилиб, иш кобилиятини пасайтиради. Беморлар рухиятига енгил шикаст етказувчи холатлар учун жиддий, тез, хис – хаяжонли ва шиддатли реакция берадилар. Хатто нозик товуш, эшик гичирлаши, соатнинг чикирлаши, радио ва телевизор товуши, телефон кунгироги, кичик жанжал беморларда сезиларли аффектив реакция чакиради, бемор узини ушлай олмайди, оёкларини тапиллатади, ва бакиради. Бундай реакция учун унинг лабиллиги, киска вакт булиши, тез уриши, сунгра умумий бушашиш, куз ёши билан узокка чузилади.

Неврастениянинг клиник куринишида сомато-вегетатив бузилишлар- аввалги муаллифлар

Иборасига кура, аъзолар еки тизимларнинг неврози мухим урин эгаллайди. Буларга невростенияда тез-тез бош огрийди. Бошнинг огриши кучли булиб, озгина аклий, рухий зурикишдан, рухий шикастдан сунг кучайиб кетади. Неврастенияли беморларни купинча организм бошка системаларининг – юрак-кон томир, ошкозон-ичак, эндокрин-жинсий тизимларнинг функционал узгаришлари безовта килади.

Беморлар купинча юрак сохасидаги турли нохуш огрик ва сезгилар(юрак уриб кетишидан, чап кулга узатувчи огрикдан, нафас сикиши, юракнинг нотекис уриб кетишидан ва х.к. дан аввалги муаллифларнинг ибораси буйича, «юрак неврози» дан шикоят киладилар. Эндокрин тизими томонидан неврастенияли бемор аелларда фригидлик, хайз цикли ва жинсий фаолиятнинг бошка бузилишлари кузатилади. Эркакларда эса хохишнинг сусайиши, тез жинсий кузгалиш ва эрекцияга эришиш ва шу билан бир каторда беморда безовталик чакирувчи вактидан аввал эякулация булиши билан кушилиб кетади. Бу бевоситаликни хам алохида бир касаллик деб карамаслик лозим, бу хам сексуал невростенияга боглтк булиб, сексуал невроз «куринишидир».

Невростениянинг гипостеник фазаси куринишларига жисмоний хамда интеллектуал толикиш, бушашиб кетиш ва чарчаш киради. Доимо кайфияти тушкин булади, бунга кузгалиш, кизикишнинг сусайиши, кундалик ишларга хафсаласизлик кушилади. Кундузи беморларни уйку босади, кечалари ухлай олмайдилар, тез-тез уйгонадилар.Юзидан чарчаганлик аломати билинади, ранги окаради, товуши паст, узи чарчаб –хориган, жабрланган, каридек куринади ва оза бошлайди.

Истерик неврознинг клиник куриниши турлича полиморф ва узгарувчандир. Бунда буладиган рухий бузилишлар еркинлиги,журттага килаетганлиги сезилиб туриши, куриниш учун килаетганлиги билан фаркланиб туради ва инфантиллик билан боглик булади. Бунинг турли-туманлиги таъсирга берилувчанлик ва уз-узининг таъсирига берилиш билан боглик ва бемор кайси касаллигини билса, ухшаш аломатлар килади.

Невроз клиник куринишини 3 гурухга булиш мумкин:

1) харакатли;

2) сенсор;

3) сомато-вегетатив

Харакат бузилишлари гиперкинез (титрок, тортишиш, айрим аъзолар учиши, калтираш), истерик тутканок, оек ва куллар парези ва фалажи (шоллиги), астазия-абазия етган жойида фаол ва пассив харакат кила олгани холда туриб юра олмаслиги каби куринишларда булади.

Шунга ухшаш органик узгаришлардан фарк килиб, истерик гиперкинезлар ва фалажлар рухий шикастликдан кейин бошланади, купинча куриниши узгаради, гайритабиий вазият ва бошка истерик куринишлар (томогига тугунча тикилиши), нуткнинг бузилиши – мутизм курини(истерик соковлик), тутилиб колиш, товушнинг йуколиб колиши, узидан кетиб колиш, холатлари бемор диккатини бошка нарсага бурса еки даволаш бошланса, бушашади еки вактинча йуколади.

Истерик касаллар неврологик текширилганда мушак уларнинг иннервациясидан катъи назар касалланади, пай рефлекслари эса марказий еки периферик шаклидан фаркли уларок сакланиб колади.

Истерик тутканоклар баъзида арзимаган психоген таъсиротга (бирдан огохлантиришга, хаяжонга, оиладаги арарзимаган жанжалга, нохуш хабарга) пайдо булиб, турли белгилар билан, айникса «аудитория»- одамлар бор жойда тутиб колади. Истерик тутканокда бемор йикилади, йикилаетган жойини танлайди (диван, уриндик ва хакозо), жисмоний шикастланишдан узини саклайди.

Тутканокда сунг кисман амнезия булади, чунки истерияда онг тула йуколмайди, Эпитептик тутканокда фарк килиб, истерик тутканокда огзидан купик келмайди, патологик рефлекслар кузатилмайди, корачикларнинг еругликка, огрикка реакцияси, хидлаш сезгилари истерик тутканок тутганда сакланиб колади. Новшадил спиртнинг хиди ердамида баъзан тутканокни тухтатиш мумкин, тоник ва клоник фазаларнинг алмашиниш конунияти бузилади.

Истерик рухий шикастлик куринишлари хис-хаяжон куринишида булиши билан диккатни узига жалб килади ва беморлар узларининг бошидан кеичрган огир, куркинчли ходисаларни катта хохиш билан сузлаб беришади. Аффектив бузилишлар уйноки хаяжон билан тавсифланади, бемор кайфияти тез узгаради, у куз еши килади, унда кучли аффектив таъсиротларга мойиллик булади, купинча йиглашга утади.

Истерик реакциялар хар замонда пайдо булиб, киска вакт давом этиши ва даво чораларисиз тузалиши мумкин. Бошка холларда истерик холатлар узок давом этиши мумкин. Аммо истерик куринишларнинг йуколиши холи касалликнинг тузалиб кетишини билдирмайди. Катор холларда истерик, холат урнига бошка асабий синдромлар (ипохондрик, фобик, неврастеник) хамда истерик неврозда шахсининг истерик тараккиетига тарнсформацияси булиши мумкин.


ШИЛКИМ (ЕПИШКОК) ХОЛАТЛАР НЕВРОЗИ.

Епишкок невроз куринишида турли-туман ва куп сонли епишкок холатлар устун туради. Касаллик холатларига, купрок намоен булишига караб епишкок фикрлар (абсессиялар) епишкок куркувлар (фобиялар) ва епишкок таъсиротлар ва кизикишлар (компульция) булиши мумкин. Невроз клиникасида бу холатлар купинча кушилиб кетади.

Шилким фобиялар ичида нозофобияалохида урин тутади ва алохида гурухни ташкил килади. Кардиофобия-юрак касалликлари билан касаллинишдан куркиш, канцерофобия-рак касалликларидан, сифилофобия-захмдан, месифобия-кутиришдан,танатафобия-улим вахимаси, истофобия ОИТС дан куркиш ва хакозолар курсатиб утиш лозим.

Шилким таъсиротлар (ритуаллар) одатда невроз куринишида, алохида учрамайди. Улар одатда епишкок куркув ва гумонлар билан кушилиб кетади, бунда беморлар куркувни енгиллатиш еки ундан кутулишга харакат килишади, яъни уз куркувларининг ноуринлигини англаб, унга карши курашмокчи булишади, химоя харакатларини киладилар.Масалан, юкумли касалликлар (захм, сил, кутуриш ва б.) билан огриб колишдан кутулиш учун беморлар кулини тухтовсиз ювадилар (хатто- тери шилиниб кетади), уйларини куп марта дезинфекция киладилар, уст-бош ва ич кийимларини алмаштирадилар. Епишкок холатларнинг бошка куринишларидан бири компульсив (гоя, кизикиш, харакат) епишкоклигидир. Бу епишкокликлар вазиятига нисбатан ва мазмунан зид булади, беморнинг маънавий йул-йурикларига карама-каршидир, бегоналик хисси билан фарк килади. Ташхиси. Купгина холатларда неврозларини, психозларни психотик шаклларидан галлюцинациялар, васваса гоялар, Кандинский-Клерамбо синдроми, интелектуал мнестик, кататоник, аффективва бошка синдромлар учрамайди. Психозларга нисбатан караганда неврозли беморларнинг одоби тартиблидир, неврозлар жамоат тартиби бузилишига, иктисодий мослашувнинг бирданига узок вакт сусайишига олиб келмайди. Бу неврозсимон невротик синдромлар деб номланган синдромлар туфайли булиб, бу патопсихологик бузилишларнинг энг кам махсус белгилари хисибланади ва хам рухий (шизофрения, захарланиш, инфекцион, органик психозларда), хам неврологик касалликларда учрайди.Неврозга ухшаган синдромлар купинча эндоген (шизофрения) еки соматик (гипертония касаллиги, юрак, буйрак, жигар, ошкозон-ичак, кандли диабет касалликлари), неврологик (менингитлар, энцефалитлар, бош мия усмалари, мия зазми, авж олиб борадиган шоллик ва б)касалликларда намоен булишдан олдин юзага чикади.

Неврастеник епишкок ва истерик бузилишлар бор, аммо ташки куриниш руебга чикиб шизофрениянинг махсус аломатлари намоен булмасдан ривожланиши мумкин.

Даволаш. Неврозларни даволаш комплекси дифференциаллашган булиб, рухий, рухий-фармакологик дори-дармонлар ва умумий кувватловчи дори-дармонларни ва таркибига олган булиш керак. Бунда касаллик боскичини ва етакчи невротик синдромни хисобга олиш керак. Неврозларни даволаш рухий таъсирот берадиган омилларни аниклаш ва уларни йукотишдан бошланади. Баъзида шунинг узи неврознинг кейинги ривожини тухтатишга кифоя килади. Купинча таъсирот таъсир доирасидан чикариш, дам олиш, умуий кувватловчи(витамин,физиотерапевтик муолажалар ва б.) дори дармонлар ердамида амбулатория шароитининг узидаек муваффакиятли даволашга эришиш мумкин.

Уткир ва сурункали холатларни дори-дармон билан даволашда рухий фармакологик дорилардан фойдаланиш ва куллаш услубида мухим фарклар бор.Шундай холларда транквилизаторлардан фенозепам, ативан, бензодизепин хосилалари (томчилаб куйиш максадга мувофик) хамда нейролептиклар (стелезин, хлорпротексен, эглонил, лепонекс) кичик дозаларда яхши натижалар беради.

Невростенияларда бошлангич боскичларда транквилизаторлар седуксен, элениум, тазепам, эуноктин, фенозепам, мебрамат, триоксазин ва б.) берилиб, сунгра рухий стимуляторлар берилиши (сиднокарб,синдофен) максадга мувофикдир.

Невростениянинг гипертоник боскичда элениум, седуксен, бромидлар,валериана эритмаси ва бошкалар тайинланади. Транквилизаторлар билан биргаликда антидепрессантлар (амитрипилин, пиразидол) ва нейролептик дори-дармонлар (терален, меллерид) оз микдорда кулланилади.

Неврастенияда купрок рационал рухий терапиядан фойдаланиш лозим. Беморга ердам беришга харакат килиш, маслахат билан юзага келган вазиятни юмшатиш еки хал килиш лозим.

Истерик неврозли беморларда рухий терапия унинг барча турларига яхши таъсир этди. Алохида каттик кечадиган холларда беморларни енгил наркотик уйкувактида ишонтириш йули билан даволанади.Бунда барбамил, гексенал, пентотал киритилиб, хосил булган енгил наркотик уйку вактида рухий терапия, ишонтириш, укдириш утказилади.


ПСИХОПАТИЯЛАР


Психопатиялар психиатриянинг мураккаб булимини ташкил этади. Психопиялар тугрисидаги куп нарсалар хозирга кадар ноаник булиб колмокда.Катор психиаторлар психопатияларни хулкнинг патологик айнан, хусусиятлари, шахсиятнинг аномалиялари деб атайдилар. Бошкача айтганда, психопатия характер патологиясидир,буларнинг асоси шахсият эмоционал-ирода хоссаларининг мудом бир-бирига тугри келмай колиши натижасида келиб чикади.

Ватанимиз ва чет эл психиаторлари уртасида хозирга кадар хам психопатия тушунчасини аниклашда ва унинг кечишга бахо беришда ягона бир фикр йук. Баъзи муаллифлар (Крепелин, Шнейдер, Кречлир, М.О.Гуревич ва бошкалар) психопатияни шахснинг тургун дисгормонияси сифатида, аномал конституция сифатида карайдилар. Шу позицияга караганда психопатия-динамикага эга эмас.П.Б.Гвенушкин, психопатияга асосан уз динамикасига эга булган ривожланиш патологияси сифатида бахо беради, унинг ривожланиш боскичлари (компенсация, декомпенсация фазалари) ни хам хисобга олиш керак, деб таъкидлаб утди. О.В. Кербиков ва А.Н. Молохов психопатия муаммосини ишлаб чикиш учун куп ишлар килдилар, ядроли (бирламчи) ва улка психопатияларни чегараладилар. Ядроларга тугма аномалиялар, психика дисгормонияси табиатига эга булган психопатиялар, улка психопатиясигаэга асосида зарарли мухитнинг нохуш таъсирлари етган патологик ривожланиш, биринчи, навбатда, тарбиядаги бирор нуксон киради. Психопатиялар, классификацияси катта кийинчилик тугдиради. Психопатиялар энг куп таркалган турларинигина куриб чикамиз.

В действующей в настоящее время МКБ №Х, подготовленной ВОЗ, выделяются следующие формы психопатии: кузгалувчи, параноид, шизон, психастеник, истерик, аффектив ва бошкалар.

Кузгалувчи психопатия – бу группа психопатияларида ички тормозланишнинг заиф булиши аникланган. Буларда ортикча кузгалувчанлик арзимас бахона билан тажанг булиб кетиш, «бирдан тутокиб кетиш», агрессив булиб колишдан ташкари баъзан эпилептоид характер хусусиятлари деган нарсалар кайд килинади: елимшаклик, майдакашлик, хис-туйгуни эгаллаган тасаввурларга мудом диккат беравериш шулар жумласидандир. Уларнинг хатти-харакатлари асосан эмоционал сферасининг холатига боглик булади. Мана шуларнинг хаммаси кузгалувчан психопат одамларнинг жуда жанжалкаш булишиолиб келади, уларнинг атрофидаги мухитга мослашувига халал беради.

Параноид (паранойял) психопатия – Бу группа психопатларда ута кимматли гоялар –(сверхценные идеи), ва паранойял васвасалари: таъкиб васваса гоялар рашк васвасаси,кашфиетчилик(изобретательства), реффматорлик васвасалари характерлидир.Беморлар уз васваса гояларини тасдиклатиш ниятида куп йиллар курашади, хар хил илмий жамиятларга шикоятлар езиб, унга нотугри муносабат килаетганликларини айтиб барча инстанцияларга еза бошлайди.

Шизоид психопатияси – патологик одамовилик, атроф мухит билан суст контактда булиш, кишига кушилмаслик, эмоционал совуклик, активлиги етарли булмаслиги, танишлардан беогна булиш, баъзи шизод психопатларнинг фаолияти активлиги бир томонлама характерга эга булади, лекин бошка жихатдан мутлако фаолсиз булади.

Психастеник ва астеник психопатия (тормозланувчи психопатлар). Психастеник психопатларда иккинчи сигнал системаси биринчи сигнал системасидан устун турадиган одамларда пайдо булади. Шундай психопатлар узларига ишонмайдилар, уз имкониятлари ва кобилиятларига етарли бахо беришмайди. Турмушда учрайдиган хар бир кийинчилик уларни вахимага солиб, мен хеч нарса килолмайман, хеч нарса билмайман, деган хаелга олиб келади.Килган хар бир ишини улар неча мартадан текшириб куришади, доим шубхада яшайдилар, оддийгина хар бир масала узок мушохада килиб уйлаб чикилади («уйчи уйини уйлагунча, таваккал ишини бажаради»).



Истерик психопатлар – психопатиянинг бу тури мустакил ажралиши француз невропатологи Шарконинг номи билан боглик. Бундай психопат шахсларнинг асосий хусусияти ортик даражада эмоционал булишидир.Уларнинг эмоцияланиш тез алмашиб туриши, мулохазалари купинча болаларга хос, жун булиши билан ажралиб туради. Ортикча ишонувчанлик (…………….), ташки таъсиротларга берилувчанлик улар учун характерлидир.Хомхайелларга берилиш, патологик елгончиликка (елгонни сувдай ичиши ) мойил булиш, хамманинг диккатини узига каратадиган кийим, безанишни ектиради, хар кандай усуллар билан диккат маркази булишга интилишади.

Астеник психопатлар астеник шахсларга рухан заифлик, ортик даражада хоргинлик аломатлари купрок намоен булади. Иш кобилиятининг сусайиб кетиши, пассив, кунгилда доимо вахима тушиб юриши улар учун характерлидир.

Эмоционал лабил психопатлар.Бу – эмоционал сфераси узгариб турадиган психопатлар группасидир. Уларни баъзиларида купрок кайф-рухият баланд булиб юрса, бошкаларида кайф-рухият пасайиб, кунгилнинг ич-ичигача гаму хасратга толиб кетади.

Баъзи психопатларда бирор турдаги жинсий (сексуал) бузукликлар учрайди. Масалан, буларга куйидагилар киради: гомосексуализм – уз жинсидаги кишига жинсий майл куйиш ; садизм – жинсий журасининг (партнер) баданини огритиб, хирсини кондиради: педафилия – гудакларга жинсий майл куйиш (болавозлик), неколфилия – мурдага жинсий иликиш, мазохизм – бемор жинсий кузголган пайтда унинг бирор ерини огритса, хакорат килса хирсни кондиради).


ПРОФИЛАКТИКА ВА ДАВОЛАШ.

Шахснинг психопатик хусусиятлари болаликдан шаклланишини хисобга олиб, асосий диккат – эътиборини болаларини тугри тарбиялаш системасига каратиш керак.Бу, биринчи навбатда, ота-оналар уртасида кенг куламда санитария окартув ишлари олиб боришни талаб этади. Врачлар болалар богчаси, яслилар ва мактабларнинг ходимлари билан якин хамкорликда иш олиб боришлари керак. Беморни ишга тугри жойлаштириш, соглом коллективга кушса анча муваффакиятга эришиш мумкин. Психопатияда декомпенсация холатида – агрессивлик, бесаранжомлик, хавотирлик, рухи тушиш, вахима хиссини камайтирадиган тинчлантирувчи дори-дармонлар (транквилизаторлар, антидепрессантлар, психотроп препаратлари – неулептил ва бошка ) ва психотерапия тавсия килинади.
Каталог: uum -> uum-psixiatria -> ОМХ -> омх%20миллий -> Амалий%20қисм -> маърузалар
uum-psixiatria -> Психиатрия ва тиббий психология кафедраси
ОМХ -> Лекция 6 Эпилептическая болезнь и эпилептиформные синдромы
uum-psixiatria -> Психиатрия фани буйича 5 курс даволаш ва тиббиёт педагогика факультети учун мустакил иш мавзулари
uum-psixiatria -> 5 курс даволаш факультети талабалари учун психиатрия фанидан маъруза мавзулари календар-тематик плани 20
Амалий%20қисм -> Узбекистон республикаси согликни саклаш вазирлиги тиббий таълимни ривожлантириш маркази
маърузалар -> Психиатрия ва наркология кафедраси


Достарыңызбен бөлісу:




©stom.tilimen.org 2023
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет