Шипалы балшықпен емдеу-сауықтыру орындарының маңызы

ШИПАЛЫ БАЛШЫҚПЕН ЕМДЕУ-САУЫҚТЫРУ ОРЫНДАРЫНЫҢ МАҢЫЗЫ

Оспанова Ж.Ә.– 2-курс 6М011600-география магистранты

Шипалы балшықтар химиялық құрамы, шығу тегі және пайда болу жағдайларына байланысты әр түрлі болады. Олар кейбір физикалық және химиялық қасиеттеріне (тұтқырлығы, су сіңіргіштігі, жылу сыйымдылығы, жылу сақтағыштығы, т.б.) қарай топтарға жіктелінеді. Арнайы қыздырылған шипалы балшықтар өздерінің бойында қызуды ұзақ сақтаумен қатар, терідегі рецепторларға, дәнекер тіндерге, ішкі секреция бездеріне әсер етіп, организмдегі зат алмасу, регенерация процесінің жүруін реттейді, ауырсынуды басады. Балшықпен емдеу, негізінен, сүйек-буын, жүйке, ас қорыту және т.б. түрлеріне қолданылады.

Қазақстанда шипалы балшықты орындар көп. Олардың ірілері: Тұзкөл (Алматы облысы), Сегізқыз, Әлжан, Аралсор (Батыс Қазақстан облысы), Жасыбай, Аламерген (Павлодар облысы), Борсықты, Соркөл, Ақсуатсор, Ащыкөл (Қостанай облысы), Қарасор (Қарағанды облысы), Қарабұлақкөл (Шығыс Қазақстан облысы), т.б. Санаторийлерде балшықпен емдеу кеңінен қолданылады.

Қосқақ емдік балшығы. Сарыағаш курортында ең жақын (150 км), Отырар мен Сарыағаш аудандарының қиылысқан тұсында, Сырдария өзенінен Қожатоғай ауылынан 7 км қашықтықта жатыр

Көлдің «Қосқақ» атауы екі ойықтан тұратындығында. Екі көлдің арасы 600-метрдей. Көл жағалай балықкөз шөбі, жусан, қалың қызыл бүрген өскен құмды жер. Жақын маңда көл балшығының табиғи құрамында зиян келтіретіндей өндіріс орындары жоқ.

Көл бетін тұз басқан, 10-15 см. тереңдікте қара сұр балшық қабаты жатыр. Ылғалдылығы жеткілікті, май қосып қойғандай жұмсақ. Күкіртсутектің иісі шығады. 40⁰С-тан асатын аптапта балшық қабылдауға болады. Сарыағашта 1999 жылдың қаңтарынан бастап «Қосқақ» балшығы емдік мақсатта кеңінен пайдаланыла бастады. Балшық сақтайтын (50 тонналық) ем қабылдайтын құрылыстар жүргізіліп, емдік бөлмелер (урологиялық, гинекологиялық) жабдықталды. Ас қорыту жүйелерінің созылмалы қабынуларында, гинекологиялық (созылмалы аднексит, кольпит, метроэндометрит, эндоцевицит, бедеулік т.б.) уронефрологиялық (созылмалы пиелонефрит, простатит т.б.) сырқаттармен буын, омыртқа ауруларында «Қосқақ» балшығымен емдеу аппликациялау (жағып, жапсыру) және т.б.

Шипалылығын арттырумен қатар жүрекке түсер күшті азайту үшін балшық электр тоғымен өңдеуден өткізіліп қолданылады. Емдік балшық жылылығымен химиялық құрамымен терідегі рецепторларды тітіркендіруі арқылы күрделі гуморалды және рефлекторлы әсер етіп, бүкіл ағзадағы физиологиялық, биохимиялық иммундық процестерді жақсартады. Балшық құрамындағы заттар тері арқылы сіңіп, қанға түседі. Қан құрамында биологиялық белсенді заттар пайда болып, ол орталық нерв жүйесінің ағзаны реттеу мен бейімдеу мүмкіндігіне және ішкі секреция бездерінің қызметіне жаңа қарқын береді. Қыздырылған балшық өз бойында жылуды ұзақ сақтайтындығының арқасында аппликациялау кезінде жылу денеге жайлап, біртіндеп өтеді(1-сурет).

1-сурет. «Қосқақ» емдік балшығы.

- сүйек-бұлшықет аурулары

- перифериялық жүйке ауруларын

- ішек-қарын жолдарын

• 
  гинекологиялық, урологиялық ауруларын емдейді.
  

Санаторийдің негізгі емдік қоры - «Теріскен» көлінің табиғи қара батпағы мен тұзды суы. Соңғы кездері санаторий төңірегінен емдік қасиеті бар ішкі ағзаларды тазартатын, Сары-Ағаш суымен тең келетін шипалы минералды су табылып, ол ем алушылар тарапынан лайықты бағасын тауып, мынадай шарапаты молынан тиетін тәсілдер арқылы сауықтыру шаралары жүзеге асырылады: физиотерапиялық емдеу, ультрадыбыстар, светтік емдер мен ванналар, солюкс, УФО, лазер терапиясы ине терапиясы, массаждың, алуан түрлі, емдік дене шынықтыру (2-сурет) т.б.

Сауықтыру орны төмендегідей сырқаты бар кісілерді емдей алады:

• 
  Суйек-буын аурулары: полартрит, артрит, артрозоартит, остеохондроз, буын суйектің жарақат алганнан кейін емдері, формаларының ревмотоидік артридттері.
  
• 
  Перифириялық нерв жүйелерінің аурулары: неврит, полионеерит, радикулит, полиардикулоневрит, омыртқа-жұлын жарақаттанған зардаптар.
  
• 
  Гинекологиялық аурулар: созылмалы аднексит және басқалары, оның ішінде бірінші және екінші бедеулік белгілері;
  
• 
  Урологиялық аурулар: созылмалы простатит, еркектер ұрықсыздығы
  
• 
  Асқазан, бауыр, ішек және ет жолдары аурулары: созылмалы гастриттің барлық түрі, колит, дуодент, созылмалы холецгепатит, өт жолдарының дискинзиясы, созылмалы пиелонефрит
  
• 
  Стоматологиялық сырқаттар: парадонтоз туріндегі тіс аурулары, тісті протездеу.
  

Санаторийге келіп-қайту қиындық туғызбайды, темір жолдың бойына Жаңақорған қонысы іргесіне орналасқан.

2. Комисаров В. Проблемы туристической отрасли РК, Реформа №3/2003, ст 18-20

3. Алмакучуков О.М. Обзор ситуации в туристической отрасли Казахстана Б.: 2006 г.

4. Камчыбеков Т.К. Туризм в Казахстане: проблемы, пути решения, перспективы развития. – Б.: БГИЭК, 2007

Түйіндеме. Бұл мақалада Қазақстандағы туризмді дамытудағы балшықпен емдеу-сауықтыру орындарының алатын орны туралы қарастырылған.