Сабақтың білімділік мақсаты: Қазақстанның қорықтары туралы, олардың ерекшеліктері мен

НУРГАЛИЕВА ЖАЗИРА ЕРАЗИНОВНА

Сабақтың білімділік мақсаты: Қазақстанның қорықтары туралы, олардың ерекшеліктері мен

тіршілік дүниесі және қызықты деректер беру арқылы танымдық

білімін арттыру, мәтінге қатысты жаңа сөздер үйрету арқылы сөэ

қорын байыту, тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге дағдыландыру,

қарым-қатынас тілін кеңейту.

Дамытушылық: Оқушылардың ой – өрісін кеңейту арқылы есте сақтау және

шығармашылық қабілеттерін, тілдерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды табиғат байлықтарын сақтауға және оларды қорғауға

тәрбиелеп, сүйіспеншілігін арттыру. Экологиялық проблемаларды

ортаға сала отырып, экологиялық тәрбие беру

Сабақтың түрі: Саяхат сабағы

Әдіс – тәсілдер: Проблемалық-ізденіс әдісі, коммуникативтік әдіс, сұрақ-жауап,

аударма.

Көрнекілік: Слайд- презентация, интерактивті тақта

Пәнаралық байланыс: география, биология, экология

Сабақ барысы

Кезекшімен сұхбат,оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Сабақтың мақсаттарымен таныстыру.

ІІ.Кіріспе сөз мұғалім: Құрметті оқушылар және қонақтар! Біздің бүгінгі «қорықтартар сырына» үңілсек атты ашық сабағымызға хош келдіңіздер! Біз бүгін Қазақстанның қорықтарына саяхат жасаймыз.

Екі топ өздерін таныстырған соң қорықтардың аты жазылған конверт таңдап алады. Сосын барлығымыз әр түрлі тапсырмаларды орындай отырып, сол қорықтарға саяхат жасаймыз.

І. Таныстыру:

ІІ. Конверт таңдау

ІІІ. Жолдама алу (Сұрақты аукционға шығару)

ІV. Ақсу - Жабағылы мен Наурызым қорықтарына саяхат

V. Суреттерді сөйлет (Слайд суреттерін сөйлету)

VІ. Алматы, Барсакелмес қорықтары

VІІ. Қорғалжың, Марқакөл қорықтары

VІІІ. Мені түсін ойыны (Берілген тапсырмада не жайлы екенін табу)

Көрермендермен жұмыс (Қазақстандағы ең,ең,ең сұрақтарын қою)

ІХ. Үстірт, Батыс Алтай қорықтары

Х. Тылсым дүниеге сенесің бе? (аңыз әңгімелер)

ХІ. Алакөл, Қаратау қорықтары

ХІІ. Экологиясы (Арал слайд)

ХІІІ. Қорытындылау:

Қорықтар неге керек?

деген сұраққа жауап беру.

І. Таныстыру: Екі топ өз аттарын айтып, таныстырады

ІІ. Конверт таңдау:

Қорық аттары жазылған конвертті таңдайды.

ІІІ. Жолдама алу :

Біз саяхатқа бару үшін жолдама керек қой, сол үшін аукционға қатысып, жолдама аламыз. (сұрақты аукционға салу)

1000 теңгенің сұрақтары

1. 
   Орталық Қазақстанға не себептен канал тартылған? (Су тапшы)
   
2. 
   Солтүстіктің өзендері қалай қоректенеді? Себебе не? (Қар суымен)
   

1. 
   Сарысу өзені мен Балқаш көлінің аралығындағы үстіртті шөл.(Бетпақдала)
   
2. 
   Тұз күмбездері ұшырасатын ойпат. (Каспий маңы ойпаты)
   

1. 
   Қазақстанның биік таулары қай қатпарлықта қайта көтерілген? (Альпі)
   
2. 
   Циркті ойыс дегеніміз не? (Мұздықтың қатып, еруінен болатын ойыс)
   

Енді осы жолдамамызбен алғаш ашылған Қазақстандағы қорықтар Ақсу – Жабағылы және Наурызым қорықтарына сапар шегеміз.

Инт.тақтадағы суреттерді сөйлетеді

VІІІ.Мені түсін ойыны

1. 
   Ол бор дәуірінің әктасынан тұрады. Биіктігі 300 м шамасында.Ол тау қалай аталады және қай жазықта? (Ақтау. Тұран жазығында)
   
2. 
   Мойынқұм мен Бетпақдаланың қажетін өтей алмай отырған, Қырғызстан елі бөгеп қалатын өзендер. (Шу, Талас)
   
3. 
   Ол жазық оңтүстігінде Торғай қыратымен, шығысында Есілдің сол жағымен, солтүстігінде орманды даламен шектесетін жазықтың бөлігі. (Тобыл - Обаған)
   
4. 
   Орал тауынан басталып, Ертіске құятын өзен. (Тобыл)
   
5. 
   Сарыарқадағы ірі ойыс қазаншұңқырды ата? (Теңіз – Қорғалжың )
   
6. 
   Ол Жамантау тұсында Атжақсы өзенінің жоғарғы ағысында тік жар болып бітеді. Ол тау қалай аталады?
   

1. 
   Қазақстанның ең биік тау шыңы (Хан тәңірі)
   
2. 
   Теңіз деңгейінен ең төмен жатқан жері? (Қарақия)
   
3. 
   Ең ұзын өзен (Ертіс)
   
4. 
   Жауын – шашын ең көп түсетін жер (Батыс Алтай)
   
5. 
   Ең ірі су бөгені (Бұқтырма)
   
6. 
   Ең ірі мұздық (Корженевский)
   
7. 
   Ең ірі табиғат зонасы (Шөл)
   
8. 
   Суы ең лай өзен (Сырдария)
   
9. 
   Дала зонасындағы ең үлкен құс (Дуадақ)
   
10. 
    Жауын – шашын ең көп түсетін табиғат зонасы (Орманды дала)
    

Маңғыстау облысыңдағы Ералы ауданы жерінің аумағы 223,3 мың га. Ол Үстірттегі Кендірлі сорын қоршаған таға пішіндес бірнеше ғажайып қыраттарда орналасқан. Мұндай қыраттар ғасырлар бойы жел, су эрозиясына ұшырап, қатты өзгерген. Сыртынан қарағанда, табиғаттың өзі салған керемет бір құрылысқа ұқсайды: мұнда пышақ кескендей тік, биіктігі 200 м-ден астам құлама жартастар, төбелері теп-тегіс не конус тәрізді мұнара сияқты төмпешіктер, ежелгі геологиялық дәуірлер куәсі — ақ, көк, қызыл қабаттардан тұратын, үстінде біздей қондырғылары бар ұлутас тәрізді “қамалдар” да жеткілікті.

Сондай-ақ қорықта ерекше бір қақпалар, аса үлкен емес қос тесікті үңгірлер, диаметр 5 м-дей домалақ тастары бар алаңдар да көп.

Бұрын теңіз түбі болған Үстіртет ежелгі заман жануарларының қалдықтары (мысалы, мүйіз сауыт, сүйек, тіс, олардың іздері), алғашқы адамдар пайдаланған қару-жарақтар табылған. Мұнда жануарлар мекендеген қоршаулар да кездеседі.

Осы қорықтар бойынша өздері дайындап келген аңыз, әңгімелерін ортаға салады.

Алакөлдің батыс беткейінде Тоқта атты тау бар. Ол туралы мынадай аңыз бар.

Қабанбай батырдың ағасын қалмақтар найзаға түйреп кеткен таудың бір аңғарында қалдырған. Ағасын іздеп шыққан Қабанбайды көріп қалған шалажансар ағасы «Тоқта!» деп дауыстағанынан тау да осы атауға ие болыпты дейді.
Осыдан он-он бес жыл бұрын бір еңкіш кәрілік меңдеген жергілікті әже жылда көл жағалай бүкіл демалушылармен сөйлесіп жүріпті. Танымайтындар «шалық» деп ойлайды екен. Бірақ олай емес. «Алакөлдің киесі бар. «Бісміллә» деп шомылыңдар. Қабанбай аталарың жүрген жер. Тазалық сақтаңдар» деген сөзін жылда қайталап айтады екен. Ақша дәметіп тұрған шығар деп ақша ұстатса алмайды, дәм ұсынса ғана мақұл көріпті. Сол кейуанадан кейін көлдің жағасы әп-сәтте тазарып қалады екен. Ал қазір сол әже көрінбейді. Көл де жағасына қоқыс тастағандарға ашуланғандай құрлыққа ентелеп, арнасы толып келеді екен.

Алакөл орналасқан Барлық тауының етегінде қанды соратын сүлігі бар шипалы қайнар бар «Ол қайнарды жылан күзетеді», екен. Ертеде қатты сырқаттанған Шыңғыс хан шомылып жазылыпты. Қалай аяғыңды салдың, солай балтырыңа жылан оралатын көрінеді. Бірақ шақпайды дейді.

Сол арада жалғыз түп ағаш бар, «Соның түбіндегі тастан минутына бір таматын шипалы су бар. Ертеде Шыңғыс ханның көз ауруын жазған дейді.

Барсакелмес туралы. Баяғыда осы маңайда тұратын тайпалар арасында жаугершілікке тыйым болмай бара жатқаннан кейін Ләтпай деген кісі бастаған ру адамдары құлақ естіп, көз көрмеген алыс жаққа кетіп қалуға қам жасайды. Сонда бұларға теңіздің қақ ортасындағы суы тұщы, шалғыны шүйгін, балығы мол, алуан түрлі аң-құсы бар, сексеуілі қалың ғажайып аралға өтіп кетуді ұсынушылар табылады. Бұлар мұз қатқанда күзер жасап, соның үстімен аралдың төріне жетіп алмақ болады. Сол мақсатта Изенді ондағы табиғатты ақ жартас түбін паналап, шолпанның тууын күтіп отырғандарында, олар жаққан оттың маңайына жыртық шапанды, тесік тымақты бір ақсақал келіп, Ләтпайға қарап: “Ол аралдан қорықпаңдар, онда зұлымдық жоқ, қасқыр жоқ, адамдар жоқ. Аралда табиғатты сақтасаңдар, бақытты да ұзақ өмір сүресіңдер. Ұрпақтарың ештеңеден зәрулік көрмейді. Мыңғырған мал болады. Аң-құсты өлтірмеңдер. Аққуларға тимеңдер”, – дейді. Осыны айтқан қария заматында қараңғылық қойнауына сүңгіп жоқ болады. Ләтпай оның Қыдыр екенін іштей сезеді. Ал, төбеден шолпан көрінген сәтте тайпа түгел орнынан қозғалып, мұзды көпір — күзердің үстімен тізбектеліп жүріп өтіп, аралдың қойнауына барып түседі. Қысты осы аралда жақсы өткізген Ләтпайдың жұрты көктемге қарай тойына бастайды. Қыдыр атаның айтқандары айдай келіп, көп ұзамай олар байи бастайды. Осы ұзақ аңыздың ақыры аралдағы ағайынның жылдардың жылы баяғы қарияның өсиетін естерінен тарс шығарып, сексеуілді отап, аң-құсты қырып, аққуға ауыз сала бастауы салдарынан бір түнде маңайды түгел ордалы жыланның жалмауымен аяқталады.

Тағы бір аңызда бір бай жайылымына қызығып қысты күні мұз қатқанда отар-отар мал-мүлкімен аралға көшіп кетеді. Бірақ, жыл өтсе де олардан хабар-ошар болмайды. Ағайындары аралға іздеп келсе, туысқандарының өлігі мен қырылып қалған мал-мүлкін ғана тауыпты. Бейтаныс арал үрейлі атауын осы оқиғадан алған деседі.

Бұл жанжалдан ешкiмге тыныштық болмады. Батырларға су және тау перiлерi ренжiп, өздерiне шақырып былай дедi: «Күресу мен жанжалдасуды тоқтатыңдар. Сендердiң дауларыңды шешу үшiн бiз мынадай сынақ жүргiземiз- кiм бiрiншi «әйел» жайлы сөздi айтса сол далаға иелiктен айрылады».

Батырлар өздерiнiң ауылына тарады, және тыйым салынған сөздi айтпау үшiн бiр-бiрiмен сөйлеспейтiндей болды. Сөйтiп бiр-бiрiне даланың екi жағынан қарап, үнсiз отырды.

Күндер, айлар, жылдар өттi… Бiр күнi күн сәулесi тау шыңын бояған кезде, даладағы жылғаның бойымен сұлу ару келе жатты. Батырлар ару сұлулығын көрiп, шыдай алмай екеуi бiрдей: «мына арудың сұлуын-ай» деп қосарланды.

Осы мезетте аспанды қара бұлт жауып, найзағай шашырап, күн күркiредi. Дала үстiне қалың сүттi тұман түсiп, батырлардан сұлу аруды жасырып қалды. Бәрi тынышталғаннан соң, батырларды таң қалдыратын құбылыс болды: даланың орнында терең көлдiң толқыны жатты! Көл жағалауында батырлар сұлу аруды тағы көремiз бе деп үмiттенiп ұзақ тұрды, бiрақ ару көрiнбедi.

Кейде бұл ару жалғыз шыққын жас аңшылар мен балықшылар алдынан көрiнедi. Егер олар арудың ерiгiнде кетсе, су түбiне батады. Ал егер олар жiгерлi болса, онда ару балықшыға олжа әкеледi, аңшыға үлкен табыс бередi және теңiз дауылынан сақтап жүредi.

ІІІ. Сабақтың қорытындысы.

1. 
   Реликті шағала қорғалатын қорық (Алакөл)
   
2. 
   Ең жас қорық (Қаратау)
   
3. 
   Ең алғашқы қорық (Ақсу -Жабағылы)
   
4. 
   Құландар қорғалатын қорық (Барсакелмес)
   
5. 
   Әнші құмы бар қорық (Алматы)
   
6. 
   Қоқиқаз мекендейтін көл (Теңіз)
   
7. 
   Алтын тамыр қай тауда? (Алтай)
   
8. 
   Марал оты сақталған қорық (Батыс Алтай)
   
9. 
   Адамға күш беретін өсімдік? (Жень шень)
   
10. 
    Үстірттегі қойды ата (Муфлон)