Сабақ №1 Тақырып: Экология табиғатты қорғаудың және табиғатты тиімді пайдаланудың теориялық базасы ретінде
жүктеу/скачать 1.75 Mb.
|
| Практикалық сабақ №1
Тақырып: Экология табиғатты қорғаудың және табиғатты тиімді пайдаланудың теориялық базасы ретінде Сабақ мақсаты: Студенттерді экологияның даму тарихымен таныстыру, ғылымның қысқаша сипаттамасын беру, экология пәнімен, оның міндеттерімен, мазмұнымен және негізгі әдістерімен таныстыру. Оқыту құралдары мен әдістері: ауызша сұрау, жеке және топтық презентация. Сабақ өткізу жоспары: Экологияның ғылым ретінде анықтамасын беру. Экологияның міндеттері мен зерттеу әдістері. Экология білімінің қалыптасуы мен даму сатылары. Әртүрлі критерийлерге сәйкес экологияның бөлімдері туралы түсініктер. Экология мен басқа іргелі пәндер арасындағы қатынастар Тапсырма 1. Төменде көрсетілгендерден әр бөлімге сәйкес схема құрастырыңыз. АДАМ ЭКОЛОГИЯСЫ АДАМ ЭКОЛОГИЯСЫ ЭКОЛОГИЯ ЭКОЛОГИЯ БИОЭКОЛОГИЯ БИОЭКОЛОГИЯ ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОЛОГИЯ ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОЛОГИЯ Ландшафтық экология (мәдени ландшафтар экологиясы Ландшафтық экология (мәдени ландшафтар экологиясы Систематикалық топтар экологиясы групп Систематикалық топтар экологиясы групп Палеоэкология Палеоэкология Тарихи экология Тарихи экология Жүйелік экология Жүйелік экология Халықтың қоныстану экологиясы Халықтың қоныстану экологиясы Географиялық экология Географиялық экология Жеке ағза, бірлестіктер, популяция экологиясы Жеке ағза, бірлестіктер, популяция экологиясы Жануарлар, өсімдіктер, микроорганизмдер экологиясыЭкология . Жануарлар, өсімдіктер, микроорганизмдер экологиясыЭкология . Жеке тұлға экологиясы Жеке тұлға экологиясы Әлеуметтік топтар экологиясы Әлеуметтік топтар экологиясы Атмосфера, гидросфер, литосфер экологиясы Атмосфера, гидросфер, литосфер экологиясы Қиыр шығыс, тропикалық зоналар, таулы аймақтар, құрлықтар экологиясы Қиыр шығыс, тропикалық зоналар, таулы аймақтар, құрлықтар экологиясы Мәдениет экологиясы Мәдениет экологиясы Қоршаған орта экологиясы Қоршаған орта экологиясы Адам экология Адам экология Геоэкология Геоэкология Космостық экология Космостық экология Схема 1. Экология бөлімдері Тапсырма 2. Экология ғылымының мазмұнын ашу, ғылымның өзектілігіне талдау жасау, экология мен биологияның зерттеу объектілерінің айырмашылығын қарастыру. Тапсырма 3. Қолданбалы экологияның бағыттарының арасындағы байланысты қарастырыңыздар (схема 2). ҚОЛДАНБАЛЫ ЭКОЛОГИЯ ҚОЛДАНБАЛЫ ЭКОЛОГИЯ Экологиялық мониторинг Экологиялық мониторинг Әсерлер экологиясы Әсерлер экологиясы Табиғатты пайдалану Табиғатты пайдалану Физикалық, химиялық, геохимиялық, радиациялық, биологиялықт.б.. Физикалық, химиялық, геохимиялық, радиациялық, биологиялықт.б.. Әскери Әскери Өндірістік Өндірістік Кәсіптік Кәсіптік Ауыл шаруашылығы Ауыл шаруашылығы ӨНДІРІСТІК ЭКОЛОГИЯ ӨНДІРІСТІК ЭКОЛОГИЯ Атмосфера, гидросфера, Литосфера экологиясы Биомониторинг т.б. Атмосфера, гидросфера, Литосфера экологиясы Биомониторинг т.б. Технологиялық, санитарлық-өндірістік, инженерлік-құрылыс, экономикалық т.б. Технологиялық, санитарлық-өндірістік, инженерлік-құрылыс, экономикалық т.б. Медициналық экология (канцерогенез) Медициналық экология (канцерогенез) Экстремальды жағдайлар экологиясы Экстремальды жағдайлар экологиясы Схема 2. Қолданбалы экологияның бағыттарының арасындағы байланыс Тапсырма 4. Төмендегі материалды оқып экологияның басқа биологиялық ғылымдар саласымен байланысын сипаттаңыздар. Ол үшін Одумның «Қатпарлы самса» схемасын талдау
Схема 2. «Қатпарлы самса» (Одум бойынша, 1975). Бақылау сұрақтары: 1. Экология туралы түсінік. Экологияның ғылым ретінде анықтамасы 2. Экология қалыптасуының және дамуының қысқаша тарихы. 3. Экология бөлімдері, бағыттары. 4. Экологияның зерттеу әдістері. 5. экологияның басқа ғылымдармен байланысы Әдістемелік нұсқаулар: Лекция материалын меңгеруде экологиядағы түрлі анықтамаларға ерекше назар аударып, берілген пәннің зерттеу объектісі мен оның биологияның басқа салаларымен қарым-қатынасына көңіл аудару керек. Осы тақырып бойынша жұмыс істеген кезде экологияның жеке бөлімдеріне назар аударып, олардың анықтамасын есте сақтап ой елегінен өткізу керек. Табиғатта болып жатқан құбылысты тереңірек талқылауға болады, организмдердің жасанды жағдайда өмір сүру ортасымен қатынасын зерттеу. Табиғатта тірі ағзаның ортамен өзара байланысын толық зерттеу. Сонымен қатар экологтардың эксперименталдық тексеруінің мүмкінсіздігі байқалған фактілерді матеметика тіліне аударуға әкеледі. Осы құбылыстың табиғатын терең түсіну үшін, математикалық анализ (моделдеу) организдер мен ортаның қатынасының жиынтығын барлығынан бөліп көрсетеді. Практикалық сабақ №2 Тақырыбы: Особьтар экологиясы-аутэкология. Негізгі тіршілік орталары және олардың сипаттамасы. Сабақ мақсаты: Студенттерді тіршіліктің пайда болу теорияларымен және негізгі тіршілік орталарымен таныстыру. Оқыту құралдары мен әдістері: ауызша сұрау, жеке және топтық презентация, аргументтелген эссе, дискуссия және диспут, комментарийлер, портфолио және т.б. Сабақ өткізу жоспары: Тіршіліктің пайда болуы жайлы теорияларына тоқталу. Тірі ағзалардың ұйымдасу деңгейлерін анықтау. Негізгі тіршілік орталары Су ағзаларының экологиялық жіктелуін беру. Әр топтың өкілдеріне мысал келтіру. Топырақ және құрлық-ауа ағзаларының экологиялық жіктелуін көрсету. Тірі организм — тіршілік ортасын сипаттау. 1 тапсырма Тірі жүйелердің ұйымдасу деңгейлерін талдаңыздар: Молекулалық деңгей Жасушалық деңгей Ұлпалық деңгей Мүшелік деңгей Ағзалық деңгей Популяциялық деңгей Биоценоздық деңгей Биосфералық деңгей 2 тапсырма Организм және тіршілік ету шарттарын мысалдармен көрсетіңіз. 3 тапсырма Негізгі тіршілік орталарына байланысты организмдердің экологиялық топтарына сипаттама беріңіздер. 1. Геобионттар, геофильдер, геоксендер. 2. Гидробионттар, планктондар, нектондар, бентостар, плейстондар, нейстондар. 3. Паразитизм түрлері-пәтершілік, жыртқыштық, кездейсоқ ену. 4. Паразиттер және олардың түрлері — эндопаразиттер, эктопаразиттер 4 тапсырма Қоршаған орта түсінігі. Тіршілік орталарының негізгі қасиеттері мен ерекшеліктері. Бақылау сұрақтары: 1. Аутэкология –экологияның бір бөлімі. 2. Жер бетіндегі организмдердің таралуы. 3. Тіршіліктің пайда болу теориясы. 4. Биосфера эволюциясы. 5. Организдердің негізгі тіршілік орталары: 6. Биологиялық ырғақтар. Фотопериодизм. 7. Су тіршілік ортасының экологиялық топтары. 8. Топырақ тіршілік ортасының организмдер топтары 9. Эндопаразиттер, эктопаразиттер. 10. Қоршаған орта, тіршілік ортасы, табиғи орта, жасанды орта түсініктері Әдістемелік нұсқаулар: Берілген материалды жақсы меңгеру үшін биологиялық организация деңгейлерінің сызбанұсқасын жақсы бейнелеу керек, себебі онда табиғат иерархия жүйелері және әр деңгейдің келесі деңгейге қарағанда күрделірек, әрі сан алуан екені белгілі. Экологияның қарапайым ағзалардан бастап биосфераға дейін деңгейлерге бөлінетінін және жеке ағзаның қоршаған ортамен қарым-қатынаста болатынын есте сақтаған жөн. Ағзаның қоршаған ортамен қарым-қатынасын дұрыс түсіну үшін оқытушы студенттер назарын мына жайттарға назар аударту қажет: ағзалар өзін-өзі жаңғыртуға қабілеті бар, әрі тірі ағзаларға қозғалу және тұқым қуалау, қоршаған орта жағдайларына бейімделу –адаптация тән. Адаптацияны оқу кезінде студенттер ағзалардың қоршаған ортамен әрекеттесе отырып өзінің өмір сүруіне қажетті қолайлы белгілерді реттеп алатынын меңгеру қажет. Оны мысал ретінде бекіткен жөн: шалғын жерлерде көптеген ас тұқымдастар мен бұршақ тұқымдастар өседі, олардың тамыр жүйелері әр түрлі деңгейде орналасқан; орманда көлеңкеге төзімді шөптесін өсімдіктер өседі және т.б. Дискуссия практикалық сабағы №3. Тақырыбы: Организмдердің қоршаған ортаға экологиялық бейімделуі. Сабақ мақсаты: Студенттерді ағзаларға әсер ететін экологиялық факторлармен таныстыру, осы факторлардың жіктелуін көрсету, минимум және толеранттылық заңдарын түсіндіру және олардың табиғаттағы әсерін көрсету. Оқыту құралдары мен әдістері: ауызша сұрау, дискуссия және диспут, комментарийлер, портфолио және т.б. Сабақ өткізу жоспары: Ағзаның тіршілік ету жағдайлары. Экологиялық факторлар. Экологиялық факторлардың жіктелуі Антропогенді факторлар. Адамның ағзаларға және қоршаған ортаға тигізетін жағымды және жағымсыз әсерлері. Стенобионтты және эврибионтты ағзалар Негізгі абиотикалық факторлар: жарық, температура, ылғалдылық, тұздылықтың экологиялық маңызы Ағзалардың жылуға, ылғалдылыққа, жарыққа қатысты экологиялық жіктелуі. 1 тапсырма. Қоршаған ортаның температурасына байланысты қанқызы санының өзгерісі берілген, сол арқылы: 
а) оптимум зонасы б) пессимум зонасы в) екі критикалық нүктелер; г) түрдің төзімділік шегі; д) экологиялық валенттілік е) қалыпты тіршілік аймағы т.б. түсіндіріңіздер. 2 тапсырма Кестенің мәліметтерін пайдаланып, температура мен жауын-шашынның таралуына әсер ететін абиотикалық факторларды анықтаңыздар. 3 тапсырма. Төменде берілгендерді абиотикалық, биотикалық, антропогенді факторлар бойынша жіктеңдер. (жыртқыштық, ормандарды кесу, ауаның ылғалдылығы, ауаның температурасы, паразитизм, жарық, ауаның қысымы, бәсекелестік, зауыттар шығарған көмірқышқыл газының қалдығы, судың тұздылығы). 4 тапсырма. Берілген жағдайларды шектейтін факторларды анықтаңдар. 1) Мұхиттың 6000м тереңдігінде өсімдіктер үшін: су, температура, көмірқышқыл газ, судың тұздылығы, жарық. 2) Жазда шөлдегі өсімдіктер үшін: температура, жарық, су. 3) Қыста ормандағы торғайлар үшін: температура, қорек, ауа, ауаның ылғалдылығы, жарық. 4) Қара теңіздегі өзен шортандары үшін: температура, жарық, корек, судың тұздылығы, ауа. 5) Солтүстік тайгадағы қабандар үшін: температура, жарық, қорек, ауа, ауаның ылғалдылығы, қар жабындысының биіктігі.
Гомойотермділердің пойкилотермділерден артықшылығын дәлелдеңіздер. Гетеротермді ағзалар. Термофильді, криофильді ағзаларға түсінік беріңіздер. Бақылау сұрақтары: 1. Қоршаған ортаның экологиялық факторлары. 2. Ортаның факторларына организмдердің адаптациясы. 3. Экологиялық факторлар әсеріне организмдердің жалпы заңдылықтары: Ю.Либихтың минимум заңы және В.Шелфордтың толеранттық заңы. 4. Абиотикалық факторлардың жіктелуі 5. Стенобиоттылық және эврибионттылық. 6. Аллен және Бергман ережелері 7. Ылғалдылыққа байланысты өсімдіктердің экологиялық топтары 8. Жарыққа байланысты организмдердің экологиялық топтары 9. Термофильді, криофилді организмдер. Әдістемелік нұсқаулар: Оқу құралында келесі экологиялық критерийлерді ерекше атап өту керек: қоршаған орта бөліктерінің бөлшектенбеуі, мысалы экологиялық фактор ретінде суқойма тереңдігін қарастыруға болмайды, себебі тереңдік судағы тіршілік иелеріне тікелей әсер етпейді. Ол қысымның көтерілуі, жарықтың төмендеуі, температура азаюы және т.б. арқылы әсер етеді. Міне осы аталғандар экологиялық факторлар ретінде қарастырылады. Бұларды студенттерге құстар базары мысалы арқылы көрсетуге болады, ондағы ортаның факторы құстар саңғырығындағы биогенді заттар болады. Экологиялық жүйелер деңгейі – барлық экофакторлардың организмдерге кешенді түрде әсер ету жиынтығы экожүйенің климаттық режимін түзеді, түрдің барлық тіршілік процестері және түрлердің өзара әсерлесуі осылардың ауқымында жүзеге асырылады. Қорытындылай келе табиғаттағы экологиялық факторларды 3-ке бөліп қарастырады: абиотикалық, биотикалық, антропогенді. Алған деректерді жақсы түсіну үшін экологиялық факторлардың алуантүрлілігіне қарамай негізгі заңдылықтарды көрсетуге болады. Лекция тақырыбымен жұмыс істегенде осы заңдарға аса көңіл бөлген дұрыс. Оптимум және пессимум заңдарының ағзаларға әсерін, шектеуші факторлар, толеранттылық (төзімділік) ролін анықтау. Практикалық сабақ №4. Тақырыбы: Популяция түрдің өмір сүру формасы және оның негізгі критерийлері. Сабақ мақсаты: Студенттерді популяция түсінігімен таныстыру популяцияның динамикалық және статикалық сипаттамасын беру. Оқыту құралдары мен әдістері: ауызша сұрау, дискуссия және диспут, имитациялық және іскерлік ойындар, жеке және топтық презентация, аргументтелген эссе, комментарийлер және т.б. Сабақ өткізу жоспары: Популяция түсінігі. Анықтамалары Популяцияның жастық және жыныстық құрамы Популяцияның кеңістікте орналасу түрлерін көрсету Популяцияның демографиялық және этологиялық құрылымы.
Т.Мальтустың геометриялық прогресс заңымен өсу теориясы Линкольн индексі Популяцияның мөлшерін бағалау әдістері: текше әдісі, тура бақылау әдісі, суретке түсіру әдісі, белгі салу және қайта аулау әдісі. Популяция диморфизмі және полиморфизмі.
11 10 9 8 7 6Дамушы елдер 5 4 3 2 1 Дамыған елдер 0 1750 1800 1850 1900 1950 2000 2050 2100 Дамыған және дамушы елдердегі туу мөлшері Графикті пайдаланып, төмендегі сұрақтарды талдаңыздар: 1. Неліктен болашақта халықтың 90% кедейшілікте өмір сүруі мүмкін деп болжанады? 2. Халықтың шамадан тыс көбеюінің себептері неде? 3. Халықтың өсімін ортаның қарсылығы қалай тежейді?
Популяция, түр,оның критерийлері мен статистикалық және динамикалық қасиеттеріне мысалдар келтіріңіздер. 4 тапсырма. Популяцияның тығыздығын есептеу: Мысалы: 1000 км² таулы аудандарда 200 адам тұрса, әр адамға қанша км² келетінін анықтау үшін, 1000:200=5 км², осыны пайдаланып, тығыздықты есептеңіздер. а). Үлкен қаланың халқы 7 млн.адам болса, ауданы 300км² құраса, онда тұратын халықтың тығыздығы қанша? ә). Аудитория, үй, бөлмелеріңіздегі тығыздықты есептеп шығарыңыздар. Үлгі: Біздің аудитория ____________м² Студенттер мен оқытушыны қоса алғандағы адам саны________ Әр адамға қанша кв.м. келеді? 5 тапсырма. Тарау бойынша негізгі түсініктер мен терминдерге глоссарий жазыңыздар. Бақылау сұрақтары: 1.Популяция туралы жалпы мағлұмат. Шварцтың анықтамасы 2. Популяцияның құрылымы мен түрлері. 3. Популяцияның статистикалық және динамикалық сипаттамалары. 4. Популяциялық гомеостаз – популяцияның санын реттеу. 5.Өткендегі, қазіргі және болашақтағы демографиялық жағдайлары 6. Популяцияның этологиялық құрылымы 7. Кеңістікте таралу түрлері 8. Попоуляцияның демографиядық құрылымы Әдістемелік нұсқаулар: Тақырыпты оқыған кезде популяцияда бір түрге жататын дарақтардың бірге өмір сүруін, популяцияның бірінші биологиялық макрожүйе болып табылатынын, сонымен бірге популяцияның тірі заттар иерархиясында ерекше орын алатынына назар аударған дұрыс. Жаңа материалды игеруде студенттерге әр түрлі популяцияда өмір сүретін ағзалардың қоршаған ортаға деген бейімделуін мысалдармен бекіту қажет. Мысалы, Лена және Алдан өзендерінде мекен ететін бекіре популяциясының ерекшелігі. Ленаның төменгі ағысында орташа дене мөлшері 70 см бекіре аналықтары көбеюі 12-14 жасында болса, қартайған дарақтары 50 жасқа дейін өмір сүреді, олардың дене салмағы- 13 кг шамасында. Алдан өзенінде орташа дене мөлшері 58 см аналықтар уылдырықты 10-12 жас шамасында шашады, қартайған дарақтары 21 жасқа дейін өмір сүреді. Кәсіптік мақсатта ауланатын рұқсат етілген балықтардың дене мөлшері 62 см құрайды. Егерде интенсивті түрде осы рұқсат етілген мөлшерден ірірек балықтар ауланатын болса алдандық және леналық бекірелер популяциясының тағдыры не болмақ? Үздіксіз өзгерісте болатын қоршаған ортадағы популяциялардың негізгі қасиеттерін сипаттай білу қажет.
Биотикалық факторлар. Биотикалық факторлардың түрлері. Симбиоз, Комменсализм, аменсализм, Жыртқыштық. Бәсекелестік арқылы жою немесе Гаузе принципі. Экологиялық куыс түсінігі.
Биотикалық қарым-қатынастардың түрлері мен оларға анықтама беріңіздер.
2 тапсырма. Екі ағзаның арасындағы қарым-қатынастардың түрлерін теориялық түрде былай көрсетуге болады: (+), (-), (0)-мұндағы, (+)-ағзалар үшін жағдайдың жақсаруы, (-)-оның нашарлауы, (0)-араларында айтарлықтай өзгерістердің болмауы. Төменде берілген биотикалық қарым-қатынастардың тұсына, мысалдар келтіре отырып, белгілерді қойыңыздар. Жыртқыштық___________________________________________________ Симбиоз (селбесу)________________________________________________ Аменсализм ____________________________________________________ Комменсализм __________________________________________________ Бәсекелестік ____________________________________________________ Паразитизм т.б.____________________________________________________ Каталог: ebook -> umm umm -> «Мал патологиясы» пәнінің 5В120200 -«Ветеринариялық санитария», 5В120100 -«Ветеринариялық медицина» мамандығы бойынша оқытушыға арналған ОҚУ-Әдістемелік кешені umm -> Зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету туралы әдістемелік нусқаулар 1-тарау. Жалпы ережелер umm -> Тарау Пән бойынша глоссарий Тарау Лекциялардың қысқаша конспектісі Тарау соөЖ бойынша әдістемелік нұсқаулар Тарау СӨЖ бойынша әдістемелік нұсқаулар Тарау Бақылау – тексеру құралдары. Тарау Пән бойынша глоссарий umm -> Ауыр металдар umm -> Бауыржанова А. З., Асенова Б. К., Тері және былғары өнімдерін өңдеу технологиясы Оқу құралы мазмұНЫ umm -> Былғары және мех өҢдеу технологиясы жүктеу/скачать 1.75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|