ОҚушыны ойлауғА ҚҰзыреттілік тұРҒыдан баулу хусаинов mg, ага оқытушы

ОҚУШЫНЫ ОЙЛАУҒА ҚҰЗЫРЕТТІЛІК ТҰРҒЫДАН БАУЛУ

Хусаинов

 MG, 

ага оқытушы, 

М.Өтемісов атындагы  Батыс Қазақстан мешекеттікуниверситеті.  Орал қ.

Қазіргі  бағдарламаға  сай  оқушы  қысқа  мерзімде  жалпыланған  білім  көлемін  меңгеру 

кажет.  Сондықган  оқушылардың  ойлауын  дамыту,  олардың  бойында  логикалық  ойлау 

операцияларын  қалыптастыру,  окушылардың  ойлауын  дамытудың  тиімді  тәсілдерін  іздестіру 

мәселесі қэзіргі танда ұстаз алдында тұрган негізгі міндеттердің бірі.

Педагогика  ғылымдарының  докторы,  профессор  Ә.Мұханбетжанованың  пікірінше  «.... 

бастауыш  мекгеп  оқушыларының  ойлауы  теориялық  жэне  эмперикалық  ойлаудың  бірлігі 

ретінде дамуы керек». (1,64 бет)

Окушының ойлау қабілетін жетілдіру мақсатында ойын түрде есептер беруге болады. Тез

ойла!

24 теңгенің төрттен бір бөлігі неше теңге?

10 см сымның екіден бір бөлігі неше сантиметр?

28 сағаттың жетіден бір бөлігі неше сағат?

Немесе:

Кесіндінің төрттен бір бөлігі 5см, оның ұзындыгы қандай?

Екіден бір бөлігінің ұзындығы 8м болатын, жіптің жалпы ұзындығы неше метр?

Ойна да, ойла!

Жетіешкінің  Ақпанда,

Егіз туды үшеуі. Көктем келіп жеткенде,

Үшеу туды біреуі,

Жалқы туды екеуі. Біреуі қысыр қалды, бірақ та,

Біздің үйде ешкілер 

Жетті неше тұяққа?

77

Суреттегі 8 щырпының 4-уін ауыстырып қойып, екі тең кіші квадрат шығар. 

(Суреті)  Суреті

СурЛтегі  фиіуралардың  орнына  2,3  жэне  5сандарын  қойғанда,  ақиқат  теңдік  шығатьің 

болсын. Бірдей фигуралар бір ғана санға тең. (Сурет 2)

Сурет 2 

о+п=Д 

Д+п=о+о+1 

Д+о=п+п+п+п

Есептерді эр түрлі тәсілдер бойынша шешудің, оқушыларды ойлауға тәрбиелеуде маңызы 

ерекше.

Есеп. Бір жәшіктегі 7кг, ал екінші жәшікте Зкг алма болды. Бірінші жәшіктегі алма екінщі 

жэшіктегіден 320 теңге қымбат. Әр жәшіктегі алма қанша тұрады?

Есептің қысқаша жазылуы.

Салмағы

Бағасы

Құны

7 кг

? бірдей

?тг. 

320тг 

қымбат

Зкг

?тг

Арифметикалық тэсіл.

Ітэсіл. 

7-3=4(кг) -  Бірінші жәшіктегі артық алманың салмағы.

320:4=80(тг) -   Ікг алманың багасы 

80-7=560(тг) -  Бірінші жэшіктегі алманың құны 

80-3=240(тг) Екінші жәшіктегі алманың құны.

2тэсіл 

7-3=4(кг) Бірінші жэшіктегі артық алманың салмағы.

320:4=80(тг) -  Ікг алманьщ бағасы 

80-7=560(тг) -  Бірінші жәшіктегі алманың құны 

560-320=240(тг) -  Екінші жәшікгегі алманың құны.

Зтәсіл 

7-3=4(кг) Бірінші жэшіктегі артық алманың салмағы.

20:4=80(тг) -  Ікг алманың бағасы 

80-3=240(тг) -  Екінші жәшіктегі алманың кұны 

320+240= 560(тг) -  Бірінші жэшіктегі алманың құны.

Алгебралық тәсіл

1-тэсіл  х — Ікг алманың бағасы

7х -  Бірінші жэшіктегі алманың құны

Зх -  Екінші жэшіктегі алманың құны

7х-3х=320 4х=320  х=80тг  Ікг алманың бағасы.

7-80=560(тг) - Бірінші жэшіктегі алманың кұны 

3-80=240(тг) -  Екінші жэшіктегі алманың құны 

2тэсіл 

х -  Бірінші  жэшіктегі алманың құны 

Теңдеу 7(х-320)=3х кұрамыз.

7x-7-320=3x. 

7х-3х=2240. 

4х=2240. 

х=56(һт. 

х=560тг- Бірінші жэшіктегі алманың құны 

560 -  320=240(тг) - Екінші жэшіктегі алманың құны 

3 -  тәсіл 

х -  екінші жәшіктегі алманың құны 

Теңдеу  7х=3(х+320)  кұрамыз.

7х=3х+960. 

7х-3х=960. 

4х=960. 

х=240(тг).

х=240(тг) -  Екінші жэшікгегі алманың кұны 

240+320 =560(тг) -  Бірінші  жэшіктегі алманың құны

Есептерді  эр  түрлі  тәсілмен  шығару  үшін  алғашқыда  оқушылар  есеп  шартын  мұқият 

қарап,  ондағы  зандылықтарды  анықтау  арқылы  бақылау  жүргізеді.  Бақылау  -   зерттелетін 

объектілерді  мақсатгы  жэне  жүйелі  түрде  қабылдау  арқылы  зертгелетін  әдіс.  Объектілердің 

ұқсастыктары мен айырмашылықтарын салыстыра отырып, олардың арасындағы қатынастарды 

тағайындайды.  Есептің  шартындағы  екі  жәшіктің  бір-бірінен  айырмашылығына  көңіл  бөліп,

78

артық  салмақгы,  содан  соң  Ікг  затгың  құнын  анықтайды.  Сөйтіп  эр  жэшік  үшін  төленетін 

ақшасын табуға мүмкіндік туады.

Балалардың  ойлау  қабілетін  дамытуда  ойын  түрінде  берілген  логикалық  есептердің  де 

маңызы зор

Есептер.

1.  Бір  қайың  агашы  тэулігіне  40л  су  ішсе,  осындай  екі  қайың  ағашы  80л  суды  қанша 

уақытга ішеді. (Ітәулікте)

2. 4 жұмыртка 4 минутта піседі. Бір жұмыртқа неше минутта піседі  (4минут)  3.  Екі адам 

дойбыны екі сағат ойнады?  Әрқайсысы неше сағаттан ойнады?(2сағат)

4. Ағашты 5 белікке белу үшін оны неше жерінен кесу керек?  (4жерінен)

5.  Екі  қарғаның  біреуі  оңтүстікке,  екіншісі  солтүстікке  қарап  отыр.  Олар  бір  -   біріне: 

«Достым , мен сені көріп отырмын» - дейді. Олар бірін-бірі калай көреді. (Қарама-қарсы отыр)

6.  Баланың  қанша  апа-қарындасы  болса,  сонша  аға-інісі  бар.  Әрбір  апасының,  ағалары 

апаларынан  2есе  көп.  Жанұяда  барлығы  неше  бала  бар.  (7;  4үл,  Зқыз)  Оқушыларды  ойлауга 

баулуда кері есептердің маңызы мен алатын орны ерекше.

Кері есептердің өзіне тән ерекшеліктері де баршылық:

1.«Бірдей  сандар»  «фигуралар»  «шамалар»  ұғымдары  эр  қырынан  талқыланып, 

зерделеніп, түрлі тэсілдермен шығарылады;

2.Шамалар  арасындағы  өзара  кері  байланыстар  анықгалады;  есептің  тура  мағынасында 

тауардың кұнын тапса, кері есеп жагдайында оның бағасы жэне тауардың санын табады

3.Кері  есегггерді  шығару  оқушыларды  өз  бетгерімен  есеп  шығаруға,  ізденуге 

дағдыландырады

4. Оқушылар 2-3 амалды бір мезгілде орындайды. Логикалық ойлау қабілеті дамиды.

5.  Дұрыс  жэне  кері  есептер  құру  -   математика  пэніін  терең  меңгеруге  көмектеседі. 

Оқушылардың 

шығармашылық 

қабілетгерін 

шындап, 

өздігінен 

жүмыс 

жасауға 

ынталандырады.

Есеп(тура)  Оқушылар  9  үлкен  шар  жэне  5  кіші  шар  жасады.  Оқушылар  барлығы  қанша 

шар жасады?

Есеп  (кері).  Оқушылар  9  үлкен  шар  жэне  бірнеше  кіші  шар  жасады.  Егер  оқушылар 

барлығы  14шар жасаса, қанша үлкен шар жасаған болады?

Есеп  (кері)  Оқушылар  бірнеше  үлкен  шар  жэне  5  кіші  шар  жасады.  Егер  оқушылар 

барлығы  14шар  жасаса, қанша үлкен шар жасаған болады?

Есеп  (тура)  Кекілік  550г,  ал  шүрегей  одан  350г  км  тартады.  Қасқалдақ  шүрегейден  400г 

артық тартады. Қасқалдақгың массаы неше грамм?

Есеп (кері) кекілік шүрегейден 350г артық тартады. Қасқалдақ бООг, ал шүрегей одан 400г 

кем тартады. Кеніліктің массасы неше грамм?

ш  ш 

ш

и  ш  и

ш

79

Қасқалдақ 600г,  ал одан кекілік 50г кем тартады. Кекілік шүрегейден 350г артық тартады. 

Шүрегейдің массасы неше грамм?

600

50

Сонымен  бастауыш  мектепте  оқушыларды,  ойнай  отырып,  тапсырмаларды  ойлана 

отырып, дұрыс, жылдам орындауға, терең ойлауға тэрбиелейді.

Пайдаланыпган әдебиеттер тізімі:

1.  Мұхаметжанова  Ә.  Дүниенің  гыльши  бейнесін  қалыптастырудың  ибеозгиялық-әдіснамалық  негіздері. 

Атырау,  2002.

2.  Мұхаметжанова  Ә. 

Медешова  А.  Бастауыш  сынып  оқушшарының  оқу  материалын  меңгеру 

технологиясы.  Орал,  2004

3.  Хусаинов  М.  Мектеп  оқушыларының  ойлау  қабілетін  ңүзыреттілігін  тургыдан  дамыту.  Конференция 

материалдары,  Орал 2009

Каталог: dmdocuments
dmdocuments -> Геометриялық оптиканың Қосымша тараулары пәнінің оқу әдістемелік кешені