Маъруза №5 Мавзу: Хазм қилишнинг моҳияти ва ахамияти



Дата08.01.2017
өлшемі445 b.
#1447


  • Маъруза № 5

  • Мавзу: Хазм қилишнинг моҳияти ва ахамияти

  • Режа:

  • - Хазмланиш турлари.

  • - Хазм қилиш системасини ўрганиш усуллари.

  • - Меъда – ичак йўлларининг функциялари.

  • - Йўғон ичак жароёни.


Ҳазм - бу озуқани (оқсиллар, углеводлар, ёғлар) қабул қилиш ва уларни механик ва кимёвий қайта ишлаш, қонга ва лимфага сўрилиши.

  • Ҳазм - бу озуқани (оқсиллар, углеводлар, ёғлар) қабул қилиш ва уларни механик ва кимёвий қайта ишлаш, қонга ва лимфага сўрилиши.





  • Хазмланиш тизимида овқат таркибидаги

  • мураккаб моддалар мономерларгача

  • парчаланади,турга хослиги йўқолади. Озиқ

  • моддаларни узлаштирилиши-бу ўзига хос

  • хазмланиш –транспорт конвейри

  • бўлиб,унда хужайра ичи ва хужайрадан

  • ташқари(бўшлиқ ва мембрана) хазмланиш

  • ва сўрилиш жароёнлари амалга ошади.





Меъда-ичак йўлларининг хазмланишда иштирок этувчи вазифаси:

  • Меъда-ичак йўлларининг хазмланишда иштирок этувчи вазифаси:

  • Секретор –шира ажратиш

  • Моторика -харакатланиш

  • Сўрилиш

  • Меъда-ичак йўлларининг хазмланишда иштирок этмайдиган вазифаси:

  • Экскретор

  • Инкретор

  • Химоя

  • Оралиқ модда алмашинувида қатнашади

  • Ташналикни шаклланишида қатнашади



  • Хазмланиш ички трактининг ички томони шиллиқ қават билан ўралган бўлиб, унда секретор ва без хужайралари мавжуд. Улар гликолитик, протеолитик ва липолитик ферментларга бой шира ишлаб чиқаради.





Меъда-ичак йўлларининг вазифаси:

  • Овқатни майда бўлакларгача майдалаб, уни организм ички мухитига етказиб бериш

  • Механик жараёнлар билан амалга ошади

  • Майдалайди

  • Аралаштиради

  • Овқат луқмасини харакатини амалга оширади

  • Хазмланиш ширасини ажратади



Ичак эпителия хужайралар юзасида ва хазмланиш йўлларида органик моддаларни гидролизланиши .

  • Оқсиллар----протеаза ферментлари таъсирида---аминокислоталаргача парчаланади---қонга сўрилади

  • Углеводлар ----карбогидразалар таъсирида----моносахаридларгача парчаланади----қонга сўрилади

  • Ёғлар----липазалар таъсирида глицерин ва ёғ кислоталаригача парчаланади---лимфага сўрилади



Хазмланиш оғиз бўшлиғидан бошланиб,у ерда озиқ модда тахлил қилинади,организмга зарарли моддалар тушушидан химоя қилади (лизоцим, нуклеаза,иммуноглобин,лейкоцитлар), луқма ҳосил қилиш амалга оширилади. Оғиз бўшлиғида озуқа қисқа вақт (17 сек) бўлади, шунинг учун озуқа гидролизида ахамияти катта эмас, аммо ҳазмланишни бошқа бўлимларида ахамиятга эга (рецепторлар).

  • Хазмланиш оғиз бўшлиғидан бошланиб,у ерда озиқ модда тахлил қилинади,организмга зарарли моддалар тушушидан химоя қилади (лизоцим, нуклеаза,иммуноглобин,лейкоцитлар), луқма ҳосил қилиш амалга оширилади. Оғиз бўшлиғида озуқа қисқа вақт (17 сек) бўлади, шунинг учун озуқа гидролизида ахамияти катта эмас, аммо ҳазмланишни бошқа бўлимларида ахамиятга эга (рецепторлар).



  • Оғизда озуқани ҳолатига қараб кимёвий ва механик ишлов берилади.Чайнашни 5та даври кузатилади:

  • 1.Тинч даври.

  • 2.Овқат луқмасини оғизга киритиш.

  • 3.Тусмоллаш(чамалаш).

  • 4.Чайнашнинг асосий даври.

  • 5.Овқат луқмасини ютишга тайёрлаш даври.



Сўлак безларининг секретор фаолияти

  • Сўлак хосил бўлишида қатнашадиган безлар ( 3 та жуфт безлар ) ва ширанинг табиати:

  • қулоқ олди-сероз (оқсил кўп).

  • жағ ости-сероз шилимшиқ

  • Тил ости-шиллиқ

  • Майда сўлак безлари – доимий шира ажратади.





Сўлак миқдори ва сифати.

  • Бир –кеча кундуз 0.5-2,0 л.сўлак ишлаб чиқарилади, табиати ишқорий

  • Одам сув ичганда кўп ажралади

  • Сўлак гипотоник

  • Овқат хилига қараб ўзгаради

  • Углевод парчалайдиган фермент альфа амилаза бор

  • Мукополисахаридлар (муцин)

  • Альбумин, глобулин, креатинин, мочевина,

  • Гликопротеинлар

  • Электролитлар (Nа,К.Са,CL,F,Иод,НСО3 ,роданит)



Сўлакни вазифаси.

  • Овқатни хўллайди

  • Тилни харакатга келтиради - нутқни келтириб чиқаради

  • Овқат луқмасини шаклланишида

  • Бактериоцит хусусиятига эга - лизоцим ферменти бўлгани учун

  • Сенсор вазифани ўтайди - таъм сезгиси

  • Тишларни мустахкам бўлишида ионлар билан таъминлайди

  • Антивирус таъсир этади - нуклеаза ферментлари

  • Амилаза, мальтаза, нуклеаза ферментлари тутади





Сўлакнинг РН реакцияси

  • Сўлак реакцияси нахорга кучсиз кислотали, овқатдан сўнг кучсиз ишқорий.

  • Сўлак кўп ажралса кучсиз ишқорий РН-5,8-7,8

  • Сўлак кам ажралса кучсиз кислотали

  • Сўлак кам ажралса - гипосаливация

  • Сўлак кўп ажралса - гиперсаливация

  • Сўлак ажралиши тўлиқ тўхтаса - ксеростомия



  • Чайналган,сўлак билан хўлланган луқма ютишга тайёрланади. Унинг қуйидаги даврлари фарқланади:

  • -Оғиз даври(ихтиёрий)

  • -Ҳалқум даври(тез ихтиёрсиз)

  • -Қизилўнгач(секин ихтиёрсиз)



  • Меъдага тушган озуқа маълум муддат сақланади, меъда шираси билан аралашиб химус ҳосил бўлади(5л.гача).Шира таркиби:

  • 99% -сув

  • Неорганик ва органик моддалар

  • Хлорид кислота

  • Протеазалар

  • Липаза

  • Шилимшик моддалар





Меъда ширасининг ажралиш фазалари.

  • 1-фаза-мураккаб рефлектор фаза еки мия фазаси.Шартли ва шартсиз рефлекслар келиб чикиши билан меъдада шира ажрала бошланади

  • 2-фаза –Меъда фазаси (нерв-гуморал)

  • 3-фаза –Ичак фазаси (гуморал)



Меда ширасини таркиби

  • -НСI(эркин, боғланган,умумий)

  • -Ферментлар:пепсин,гастриксин,пепсин В,ренин(химозин)

  • -Шиллиқ-муцин: мукополисахаридлар, фукоцин, сиаломуцин, мукопротеид, протеин)

  • -Органик моддалар: сийдикчил, сийдик к-та, аминок-талар, полипептидлар

  • -Ферментлар: лизоцим, муколизин, уреаза, карбонгидраза,липаза.



  • Меъдада ажраладиган пепсин ноактив ҳолда ажралади, бўшлиқда НСI таъсирида активлашади ва озуқа оқсилларини парчалайди, аммо меъда шиллиқ пардасига таъсир этмайди,чунки у махсус шиллиқ билан қопланган бўлади.



Меъда ширасининг текшириш усуллари:

  • 1842 й Басов В.А. хайвон меъдасига фистула куйиб меъда ширасини текширди ,камчилиги шира овкат билан аралаш холда булди

  • Павлов И.П.-эзофаготомия усулини таклиф этди, уни елғондакам овкатланиш деб атади. Хайвон овкат егандан кейин, шира ажралди.





Давоми.

  • Гайденгейн овқат аралашмаган тоза меъда ширасини олиш ва текшириш учун, меъда тубидан туморча шаклида кичик меъдачани ясади. Лекин адашган нерв шохчаларини қирқиб қўйди.Натижада меъда ширасини 1-фазада ажралиши кузатилмади.





Давоми.

  • 1894 й И.П.Павлов Гайденгейн операциясини камчилигини йўқотиш учун,нервлари сақланган меъдача ясади.





Меъдани мотор функцияси.

  • Меъдада овкатни шира билан аралаштиради

  • Овкат депосини таъминлайди

  • Овкатни меъдада силжишини таъминлайди

  • Химусни 12 бармокли ичакка эвакуация килинишини таъминлайди.





Меъданинг фундал кисмидан ажралган хлорид кислотанинг вазифаси:

  • Оксил букади-денатурацияга учрайди

  • Ноактив пепсиноген актив пепсинга айланади

  • Бактериоцид таъсир курсатади

  • Рн мухитни келтириб чикаради

  • Пилорик сфинктерни очилиб епилишига таъсир курсатади

  • 12 бармокли ичакда секретин гормонини секрециясини кучайтиради.



Меъда ширасининг ажралиши тезлаштирувчи моддалар

  • Секретин

  • Холецистокинин

  • Панкреозин

  • Меъда ингибитор пептид

  • Вазабульбагастерон

  • Серотонин

  • Ег гидролизидан хосил булган моддалар

  • 12 бармокли ичакка хлорид кислота утганда



Меъда ширасининг ажралишини тормозлайди

  • Энтерогастрон

  • Мотилин

  • Гистамин

  • Махаллий гормонлар

  • Хаяжонланиш

  • Огритувчи таъсирот берилса

  • Овкатни бемаза деб ишонтириш

  • Болани жахлини чикартириш



Меъдани мотор функцияси-харакат функцияси.

  • Меъдада овкатни шира билан аралаштиради

  • Овкат депосини таъминлайди

  • Овкатни меъдада силжишини таъминлайди

  • Химусни 12 бармокли ичакка эвакуация килинишини таъминлайди.



Меъдадан овкатни ичакка эвакуация килиниши

  • Пилорик сфинктер очилади, химус 12бармоқли ичакка ўтади.

  • Сунг 12-бармокли ичакка хлорид кислота утганда беркитувчи рефлекс келиб чикади ва сфинктер епилади.

  • Меъда химуси даврий равишда ва рефлекс асосида бўлаклар бўлиб-бўлиб, 12-бармоқли ичакка ўтказилади.

  • Суюқликлар эса тўғридан-тўғри 12-бармоқли ичакка эвакуация қилинади.





Химуснинг эвакуация қилиниши қуйидагиларга боғлиқ :

  • Химуснинг эвакуация қилиниши қуйидагиларга боғлиқ :

  • Унинг табиатига, осм. босимга, ҳароратга, pH га, 12-бармоқли ичакнинг тўлганлик даражасига, химуснинг ёғлигига ва ...

  • Адашган нерв эвакуацияни тезлаштиради, симпатик нерв эса секинлаштиради.













Каталог: uum -> uum-normal-fiziologiya -> 3.amaliy-qism -> 1.maruza-materiallari -> ppt
ppt -> Функции органов пищеварения, пищеварение в полости рта и желудка
ppt -> Маъруза №7 Гемостаз ва фибринолиз
ppt -> Лекция №2 Биоэлектрические явления в возбудимых тканях План
ppt -> Анализаторларнинг умумий физиологияси. Тери анализатори. Анализаторлар тизими
ppt -> Лекция №10 Тема: Движение крови по сосудам Функциональная характеристика кровеносных сосудов
ppt -> Пищеварение в тонком и толстом кишечнике. Всасывание Переваривание патогенных веществ в тонком кишечнике
ppt -> Маъруза 26 Мавзу: Олий асаб фаолияти (оаф)


Достарыңызбен бөлісу:




©stom.tilimen.org 2023
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет