К. Турысов атындағы Геологиялық барлау институты Геофизика кафедрасы Аға оқутышы

К.Турысов атындағы Геологиялық барлау институты Геофизика кафедрасы

• Аға оқутышы

• Өмірова Гулзада Құбаш қызы

• Педагогикалық стаж – 23 жыл

Геофизикалық мәліметтерді өңдеудің теориялық негіздері (ГМӨТН)

• 5В070600 – «Геология және пайдалы қазба кенорындарды барлау» мамандығының «ПҚК іздеу және барлаудың геофизикалық әдістері» мамандандырудың студенттеріне бұл пән 3 курстың 6 семестрінде оқытылады;

• Пәннің көлемі - 3 кредит:

• Дәрістер – 2 кредит, лабораториялық сабақ – 1 кредит;

• СӨЖ және СОӨЖ – 3 кредит

60 жылдардың ортасынан бастап геофизикалық мәліметтердің өңдеуін толығымен сандық ЭЕМ-да іске асыратын болды. Соңғы жылдарда уақыттың қатарлардың талдау теориясы кенет дамыды. Осы теорияны қарастыруға «ГМӨТН» пәні арналған. Уақыттық қатарларды зерттеу арқылы келесі мақсаттарды шеше аламыз:

• 1. Ерекшеленетін периодты функцияларды бөлу;

• 2. Алдынғы және келесі кезеңдер бойынша интерполяциялау арқылы қалдырып кеткен бақылауларды бұрынғы қалпына келтіру;

• 3. Бақылау аралығының щегінен тыс болжау;

• 4. Пайдалы сигнал/кедергіге катынасы белгілі жиіліктік компоненттерді бөліп, жоқ қылу мақсатымен детерминистік сүзгілеуді жүзеге асыру;

• 5. Пайдалы сигнал/кедергіге катынасы белгісіз жиіліктік компоненттерді бөліп, жоқ қылу мақсатында статистикалық сүзгілеуді іске асыру;

• 6. Жер бетінде өлшенген деректер арқылы геологиялық қиманың ішкі құрылысы туралы ақпараттарды алу.

«ГМӨТН» пәнінің қысқаша сипаттамасы

• Пайдалы қазба кенорындарды іздеу және барлаудың ақпараттық негізін геофизикалық әдістер қамтамасыз етеді.

• Бүгінгі күнде геофизикалық жұмыстардың тиімділін жоғарлатудың негізгі бағытымен геофизикалық мәліметтерді сандық түрде тіркеу және өңдеу болады.

• Сондықтан барлық бақалавр-геофизиктерге есептеуіш техника саласында дайындық қажет.

• Осындай минималды дайындықты «Геофизикалық мәліметтерді өңдеудің теориялық негіздері» пәні қамтамасыз етеді.

• Бұл пән геофизикалық деректері тіркеу және өңдеу саласында қолданатын сандық сызықтық процедуралар мен сызықтық сүзгіштердің теориялық негіздерін қарастырады.

• Бұл курста мәліметтердің дискретизациясы, сызықтық жүйелер туралы маңызды ақпараттар беріледі. Сызықтық жүйелер математикалық түрлендрулерді іске асыратын жүйелер ретінде қарастырыларды.

• Сейсмикалық барлау мәліметтерді өңдеуге арналғын математикалық аппарат ең универсалды болғандықтан сейсмикалық барлаудың мәліметтерін қарастырамыз.

Сейсмикалық барлауды ең қарапайым түрде радардың дыбыстық эквиваленті ретінде қарастыруға болады. Энергия көзі Жер ішіне жіберілетін дыбыстық толқындарды қоздырады. Бұл толқындар Жер қабаттарына өтіп, әр түрлі тау жыныстарды бөлетін әр шеқараларынан шағылады. Осындай шағылулар жиынтығына ортаның жауабы Жер бетінде орналасқан аспаптарда тіркеліп, компьютерде өңделу үшін магниттік лентаға жазылады. Бұл процес сейсмикалық профиль (Жер бетінде орналасқан тура сызық) бойымен бір неше рет қайталанады, ал соңғы өңделген мәліметтер Жер ішкі қабаттардың құрылымдық бейнесін береді. Бүгінгі күнге сай өңдеудің әдістері сейсмикалық мәліметтерді ұңғымалық геофизиканың мәліметтерімен бірге өңдеп, мұнай және газ жиналатын резервуарларды анықтауға мүмкіндік береді.

Толқынның бір көзінен бір тіркеу нүктеде жазылған функцияны сейсмикалық трасса деп атап, сигнал амплитудасының уақытқа тәуелділік графигі ретінде көрсетіледі. Өңдеуді жасағанда осындай трассаларды бір бірімен жинақталып, өте күрделі математикалық өрнектермен түрлендіреді. Бірақ оларды сейсмикалық трасса деп санай береді. Осындай трассаларды бірге бір қағазға шығарсақ, онда оларды соңғы сейсмикалық қима деп атайды. Оның негізінде геолог Жер ішінің құрылымдық құрылысын анықтап береді.

1960-ж. алдынан бастап сейсмикалық деректерді сандық түрде тіркеп, өңдейтін болды. Сейсмикалық трасса ретінде біздің көретініміз негізінде сандар қатары. Әр сан – белгілі бір уақыттағы сейсмикалық трассаның амплитудасы (биіктігі). Әдеттеі трассаларды 1-2 миллисекунд арқылы жазылады. Толқынның Жер ішіне содан соң Жер бетіне қайталатынын ескерткенде жалпы уақыт – 5 немесе 6 мсек. Осылайша, әдетте әр трасса лентаға жазылған 2500 – 6000 сандардан тұрады. 

- тіркеу және өңдеу жүйелерден өткенде сигналдар қалай бұрмаланады (түрленеді);

• - тіркеу және өңдеу жүйелерден өткенде сигналдар қалай бұрмаланады (түрленеді);

• - бұл жүйелер қалай бұрмаланады (түрленеді) сейсмикалық сигнал олардан өткенде.

• Басқаша айтқанда, жүйелер сигналдармен не істейді және де қалай оларға әсер етеді?

• Геофизикалық ақпараттардың өңдеуі сейсмограммалардың кез келген түрлендрулеріне негізделетінін ескерткенде (олардың ішінде сызықтық түрлендрулер арнайы орын алады) «ГМӨТН» пәні сүзгілеу сұрақтарымен тығыз байланысқан деп айтуға болады.

• Жалпы сүзгілеу дегеніміз сигнал компоненттері арасында қатынастарын өзгерту.

• Осыған сай, геофизикалық мәліметтерін өңдеудің теориялық негіздері туралы сұрағын былай қоямыз: сүзгіштің сипаттамалары қандай болуы қажет сейсмикалық тербелісті бізге керекті түрге жақсы сапамен келтіру үшін.

Сабақтар дәріс, лабораториялық сабақ, СӨЖ, СОӨЖ ретінде өткізіледі;

• Сабақтар дәріс, лабораториялық сабақ, СӨЖ, СОӨЖ ретінде өткізіледі;

• Дәріс өткізгенде барлық түрлендрулер интерактивті тақтада шығарылады;

• Өқу семестрдің ішінде СОӨЖ-нің 15 тақырыптары қарастырылады. Әр тақырып бойынша белгілі студенттерге тапсырма беріліп, олар оны презентация ретінде қорғайды. Сол презентация қалған балаларға таратылады. Келесі аптада презентация жазған студенттер топта бақылау ГМӨТН-game өткізеді. Ойын 100% жүйемен бағаланады.

«ГМӨТН» пәнін оқу нәтижесінде студенттер:

• «ГМӨТН» пәнін оқу нәтижесінде студенттер:

• 1) геофизикалық ақпараттарды өңдеудің негізіндегі математикалық түрлендрулермен танысады;

• 2) кез келген периодты функциялырдың сперктрлерін есептеуге үйренеді;

• 3) Есептеуіш машинаның минималды уақытын алатын сүзгіштер операторын анықтайтын арнайы алгоритмдерімен танысады;

• 4) Өңдеу процедураларының физикалық мағынасы мен практикалық жүзеге асуымен танысады;

• 5) Қойылған мақсатқа қарай сүзгішті таңдап, оның операторын есептеп, сүзгіленген шығыс функцияны есептеуге үйренеді.

Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-дың барлық курс пен барлық пәндері бойынша студенттердің білімін тексеруде рейтингтік бақылау қолданылады. Балдық-рейтингтік жүйеде іске асырылатын білімді бағалау туралы мәліметтер бақылаудың барлық түрі көрсетілетін шкала түрінде беріледі.

• Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-дың барлық курс пен барлық пәндері бойынша студенттердің білімін тексеруде рейтингтік бақылау қолданылады. Балдық-рейтингтік жүйеде іске асырылатын білімді бағалау туралы мәліметтер бақылаудың барлық түрі көрсетілетін шкала түрінде беріледі.

Оқыту стаж – 23 жыл;

• Оқыту стаж – 23 жыл;

• Тренингтерді «Геокен» компаниясында өткенмін;

• «Геософт» компаниясының сертификаттары бар. «MapINFO» және т.б. бағдамаларды өттім;

• «Айрықша еңбегі үшін» медалім бар;

• Соңғы жылда «Гравитациялық барлау», «Геофизикалық әдістердің негіздері», «Применение геофизических методов при поисках и разведке МПИ» оқу құралдарын шығардым;

• Геофизика кафедрасында келесі пәндер оқиймын «Гравитациялық барлау» орыс/қаз, «Кәсіптік геофизика» мұнайшылар-игерушілер үшін, «Ұңғымада геофизикалық зерттеулер» на орыс/қаз.

• Соңғы жылда қорғалған дипломдық жұмыс және жоба тақырыптары: «Геологическое моделирование на примере Карачаганакского месторождения», «Проектирование сейсморазведки 3Д на месторождении Тамдыколь с целью подготовки ее к глубокому бурению», «Результаты интерпретации сейсморазведки 3Д на месторождении Карачаганак», «Өзен кенорындағы ҰГЗ кешенінің нәтижелерін тау жыныстардың сүзгіштік-сиымдылық қасиеттерін анықтау мақсатында интерпретациясы»

• Каспий Қоғамдық Университетінде «Мұнай және газ» кафедрасының сеньор-лекторы болып 0,25 жұмыс істеймін.

Соңғы жылдың емтиханы бойынша орта ұпай 87% құрады

• Соңғы жылдың емтиханы бойынша орта ұпай 87% құрады

Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-дың барлық курс пен барлық пәндері бойынша студенттердің білімін тексеруде рейтингтік бақылау қолданылады.

• Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-дың барлық курс пен барлық пәндері бойынша студенттердің білімін тексеруде рейтингтік бақылау қолданылады.

• Балдық-рейтингтік жүйеде іске асырылатын білімді бағалау туралы мәліметтер бақылаудың барлық түрі көрсетілетін шкала түрінде беріледі.

• «ГМӨТН» пәні үшін бақылаудың келесі түрлері анықталған: аралық бақылау, ағымдық бағылау, қорытынды бақылау;

• Аралық бақылаудың түрлерімен бақылау жұмыс, реферат, семестрлік тапсырма, коллоквиум, лабораториялық жұмыстарды жасау кіреді.

• Қорытынды бақылау ретінде жазбаша эксперименталды емтихан болады.

• Аралық бақылауды тапсыру уақыты пән бойынша оқу процестің мерзімдік графигімен анықталады;

• Студент емтихан тапсыруға жиберіледі, егер суммаланған рейтингтік ұпай 30-ға тең болса. Емтихан тапсырылған деп саналады, егер студент 20 ұпайдан жоғары жинаса;

• Сабаққа міндет түрде қатысу қажет;

• Пәнді жоғары деңгейде өту үшін студент міндет түрде математикалық интегралдау, дифференциалдау, сейсмикалық барлау негіздерін білу қажет.