Газет 1988 жылдыѓ 1 шiлдесiнен бастап шыѕады №105 (5298), 10 ћыркљйек, сенбi, 2016 жыл

10 ћыркљйек 2016 жыл.

№105 (5298)

8

www.almaty-akshamy.kz

АЛМАТЫ АУЛАЛАРЫ

ЉЙДIЃ К РКI

АУЛАДАН

БАСТАЛАДЫ

Шартарапћа шуаѕын шашћан шањарымызда к рiктiлiгiмен

к зге тљсетiн, тазалыѕымен таѓѕалдыратын аулаларды кез-

дестiруге болады. Осы орайда, «Ауылына ћарап, азаматын

таны» деген ћазаћтыѓ маћалы есiѓiзге ерiксiз оралады.

Ойлап ћарасаћ, ћаладаѕы к пћабатты тџрѕын љйлердiѓ аула-

сы тџрѕындардыѓ iшкi жандљниесiнiѓ айнасы болып табы-

лады. Сџлулыћты сљйетiн ћала тџрѕындары к ѓiлiнiѓ ћалауы-

мен ауласын к рiктендiрiп, айналасын ажарландырады.

К рiктi аула  зiнiѓ керемет к рiнiсiмен т ѓiректегiлердi там-

сандырып тџрады. Бљгiнгi айдарымызда бљлдiршiндердi

ќрћашан ћџшаћ жая ћуана ћарсы алатын, балдырѕандарды

ќрдайым  зiне тартып тџратын ћаламыздаѕы љлгiлi аула-

лардыѓ бiрi туралы ќѓгiмелемекпiз.

Балнџр АХМЕТ

Алмалы ауданында орналасћан бџл

аула ерлi-зайыпты Тимур мен Инна

Жангабуловтардыѓ еѓбегiнiѓ арћасында

осы маѓда тџратын бљлдiршiндердiѓ сљйiктi

ойын алаѓына айналѕан. К ѓiлдi ћуанышћа

толтыратын тљрлi тљстерге толы балалар

алаѓы 2015 жылы жазда пайда болѕан.

Бџрын тек ћос ќткеншек пен турниктер

тџрѕан алаѓ жас-жџбайлардыѓ ойы мен

ћиялыныѓ  нќтижесiнде, мiне, осылайша

тљрлене тљскен. Ќртљрлi гљлдермен безен-

дiрiлген бџл ойын алаѓына бљлдiршiндер

ќрћашан асыѕады. К ѓiлдi кемпiрћосаћтыѓ

тљрлi тљстерiмен боялѕан алаѓ балалардыѓ

салѕан суреттерiмен, ћолдан жасалѕан

ќртљрлi ойыншыћтарымен балдырѕандарды

зiне баурап алады. Сќбилердiѓ кљмiс

кљлкiсi љзiлмейтiн бџл аула балалыћ шаћћа

саяхат жасатады, баћытты кљндерге ћиял-

мен ћанат ћаћтырады.

–  Бiз жоѕары ћабатты тџрѕын љйлердiѓ

тоѕызыншы ћабатында тџрамыз.  Жолда-

сым бџл ауланы Илиана жќне Диана есiмдi

ћыздарымыздыѓ алаѓсыз ойнауы љшiн

осылайша к рiктендiрдi. Алѕашћы кездерi

ћыздарымызды Ахмет Байтџрсынџлы атын-

даѕы саябаћтаѕы балалардыѓ ойын алаѓына

апарып, ойнатып келетiн едiм. Коляска

сљйреп, балалармен ары-берi жљргенiмдi

к рген кљйеуiм ћоћыс толып жатћан

љйiмiздiѓ ауласында осындай ойын алаѓын

жасап бердi. Ол алдымен бџл жердi ћоћыс

ћалдыћтарынан тазалады. Кейiннен тљрлi-

тљстi бояулармен бояп, ќртљрлi гљлдер

отырѕызып шыћтыћ. Бос уаћытымызда

интернеттен пластикалыћ б телкелерден

жќне сусын ћораптарынан ойыншыћтар

жасауды љйрендiк. К рiктi ауламызда

к ршi љйлердегi балалар да ойнаѕанды

џнатады. Бљлдiршiндер ауламызѕа ћысы-

жазы ћуана-ћуана келедi. Ойынныѓ ћызы-

ѕына ќбден батћан бљлдiршiндер кейде бџл

жерден кеткiсi де келмейдi. Перiштедей пќк

к ѓiлдi балалардыѓ ћуанышын к ргенге не

жетсiн! Ойын алаѓы жан-жаћтан жинал-

ѕан бљлдiршiндердiѓ шат кљлкiсiмен

шырайланып тџрѕанын к рген кезде жаны-

мыз нџрѕа толады. Жолдасым екеумiз

балдай тќттi б бектерге ћуаныш сыйлаудан

рухани лќззат аламыз. Балдырѕандардыѓ

ћуанышы бiздi жаѓа бастамаларѕа шабыт-

тандыра тљседi, – дейдi Инна Жангабулова.

Ерлi-зайыпты Тимур мен Инна

Жангабуловтардыѓ айтуынша, ауланы

безендiру жџмыстарына ерiктiлермен ћатар,

олардыѓ ћыздары да ерекше ћызыѕушылыћ

танытатын к рiнедi. Жас ата-ана сурет

салу, тљрлi-тљстi бояулармен ћабырѕа бояу,

ойыншыћтарды ћолдан жасау, ауланы

ойыншыћтармен безендiру балалардыѓ ой-

ћиялы мен шыѕармашылыћ ћабiлетiнiѓ

дамуына септiгiн тигiзетiнiн тiлге тиек еттi.

Ћазiр љйде екi баласын баѕып отырѕан

Инна  з с зiнде аулаѕа кљнделiктi кљтiм

жасау ауадай ћажеттiгiн атап  ттi.

– Кљйеуiм жџмыстан келген соѓ,

екеумiз кљнде кешке ауланы ћоћыстан

тазалап тџрамыз.  кiнiшке ћарай, балалар-

дыѓ ойын алаѓы болса да, ересек адамдар

мен жастар осы жерге жиналып, айнала-

сын ћоћысћа, темекi тџћылына толтырып

кетедi. Ћоћысћа арналѕан жќшiктер орна-

тып ћойсаћ та, олар ћоћыс ћалдыћтарын

айналаѕа тастап кете бередi. Ћаламыздыѓ

– ортаћ љйiмiздiѓ тазалыѕы баршамызѕа

байланысты екенiн џмытпаѕанымыз абзал.

Аулаѕа кљтiм жасау жџмыстарына  з

ћаражатымызды жџмсауѕа тура келедi.

Айта кетерлiгi, жергiлiктi ПИК ћызмет-

керлерi ойын алаѓындаѕы ќткеншектердi

тљрлi-тљстi бояулармен бояп, ћураѕан аѕаш

бџтаћтарын кесу жџмыстарын жљргiзсе, нџр

љстiне нџр болатын едi. Бiр ћуантарлыѕы,

тџрѕындардыѓ арасында ауламызды к рiк-

тендiру жџмыстарына к мектесетiн

к ршiлерiмiз де бар.  ткенде 9-ћабаттаѕы

к ршiмiз он ћџты бояу берсе, бiр к ршiмiз

ауламызѕа ќсем гљлдердi тарту еттi. Аулаѕа

отырѕызылѕан гљлдердi жолдасым таѓертеѓ

жќне кешке 9-ћабаттан су тасып, кљнделiктi

2-3 рет суѕарады. Бiз ќрћашан балаларды

ћуантћымыз келедi. Бџл ойын алаѓы –

б бектердiѓ ћуанышћа толы ќлемi.

Жолдасым ойын алаѓын безендiрiп тџрѕан

пальма аѕашын, гљлдердi, пiлдердi, мќши-

нелердi пластикалыћ б телкелерден,

роботты консервi ћалбырларынан, ћар

ћылауларын сусын ћџтыларынан, аћћа-

ланы к лiктiѓ д ѓгелегiнен жасаѕан. Ендi

ол аѕаштан балаларѕа арналѕан к лiк

жасамаћшы. Алматыныѓ мыѓжылдыћ

мерейтойы ћарсаѓында «Аћћу» бџрћаѕы

ћайта ћалпына келтiрiлiп, айдынѕа аћћу-

лардыѓ ћайта оралѕаны ару ћаламыздыѓ

тџрѕындарын ћуантты. Осы айтулы оћиѕаѕа

орай бiз де к рiктi ауламызды к лде жљзiп

жљрген аћћулардыѓ бейнесiмен безендiрiп

ћоймаћпыз. Айтпаћшы, ћыраулы ћыста да

ауламыз бљлдiршiндердiѓ сыѓѕырлаѕан

кљлкiсiне толы болады. Ћыс мезгiлiнде аћ

ћардан аћћала жасап, шыршаны ќдемi

ойыншыћтармен безендiрiп ћоямыз.

Балалар аћћаланыѓ айналасында к ѓiлi

шаттыћћа толып, бiрiн-бiрi ћуаласып,

ойнап-кљлiп жљредi. К рiктi ауламызды

жаћында телеарналардыѓ бiрiнен к рiп

ћуанып ћалдыћ. Бiз тазалыћты ќрi сџлу-

лыћты сљйемiз. Тарихи тамыры мыѓдаѕан

жылдарѕа таралѕан шырайлы шањарымыз

ќрћашан тазалыѕымен ќрi сџлулыѕымен

сљйсiндiрiп тџрѕанын ћалаймыз. Сондыћ-

тан, тџрѕындарды ару Алматыны таза

џстауѕа ќрi ћаламызды к ркейтуге шаћы-

рамыз, – дейдi Инна.

Ћаламызда к ѓiл ћуантар к рiктi

аулалар к бейе берсiн!

Суреттердi тљсiрген – Ю.ВЫБЛОВ

10 ћыркљйек 2016 жыл.

№105 (5298)

www.almaty-akshamy.kz

9

Карл БАЙПАЋОВ,

академик,

Ќ. Марѕџлан атындаѕы

ЋР Археологиялыћ

институтыныѓ

директоры

АЃЫЗДАН АЋИЋАТЋА

АЙНАЛЅАН АЛМАТЫ

Жетiсу дегенде аћбас

айбынды таулар мен сайын

дала, к гiлдiр к лдер мен

арынды  зендер, таѓѕа-

жайып арналар мен сарћы-

рамалар к з алдыѓа келедi.

Сџлулыѕы к з ћызыћтырып,

байлыѕы таѓдай ћаћћызѕан

жер жќннаты бџл.

Ежелгi жетiсу

Жылдарды ѕасырларѕа алмастырѕан зымыран уаћыт

к шiмен бiрге бiр кездерi гљлденiп-к ркейген ћалалардыѓ

iргесi с гiлiп, бiр халыћтыѓ орнына екiншiлер пайда болып

жатты. Алайда, олар тарих ћџрдымына бiржолата сiѓiп, жер

бетiнен iз-тљзсiз жоѕалып кеткен жоћ. Ежелгi ћалалардыѓ,

тџрмыс-заттары мен ћару-жараћтардыѓ, теѓгелер мен

зергерлiк бџйымдардыѓ ћалдыћтары ћадым замандардыѓ

к зiндей боп бљгiнге жеттi. Алматы ћаласыныѓ тарихы да

ХIХ ѕасырда Кiшi Алматы  зенiнiѓ жаѕасында бой

к терген орыс бекiнiсiнен ќлдећайда ќрi, к не замандардан

тамыр тартады.

Ортаѕасырлыћ Жетiсу љшiн VIII-X ѕѕ. кенттену

процестерiнiѓ маѓызды орталыћтары болѕан Ћарлџћ жќне

Ћарахан мемлекеттерi ћалыптасуыныѓ маѓызы зор болды.

Археологиялыћ мќлiметтер негiзiндегi кенттену алдындаѕы

кезеѓ, ежелгi тљрiк мемелекеттерiнiѓ ћалыптасуыныѓ негiзi

болѕан, мал шаруашылыѕы-егiн шаруашылыѕы

экономикасы жолѕа ћойыла бастаѕан ежелгi тљрiк дќуiрiмен

байланысады. Дќл осы кезеѓде тџрѕындары егiншiлiкпен

(оныѓ iшiнде суармалы) жќне мал шаруашылыѕымен

шџѕылданатын к птеген мекендер пайда болды.

Мџныѓ барлыѕы екiншi кезеѓдегi (ХI-ХIII ѕѕ.) кентте-

нудiѓ  ркендеуiнiѓ негiзiн ћџрды, ол ћалалардыѓ к беюi-

мен, олардыѓ аумаѕыныѓ артуымен, ћол нерi жќне

сауданыѓ, оныѓ iшiнде халыћаралыћ Жiбек жолыныѓ да,

дамуымен сипатталады.

Бџл ћол нерiнiѓ (ћыш жќне шыны, темiр жќне мыс,

зергерлiк) ћарћынды дамыѕан, ћџрылыс техникасыныѓ,

ѕылым мен ќдебиеттiѓ, сќулет пен  нердiѓ iлгерi басћан

уаћыты болатын.

Халыћаралыћ сауда элиталыћ тауарлар, мќдениет

эталондары жќне дiндер таралатын ћала  мiрiнiѓ, экономи-

каныћ, аћша айналымыныѓ, коммуникацияныѓ дамуына

себепшi болды. Жетiсу ортаѕасырлыћ кенттенудiѓ iрi

аудандарыныѓ бiрi болады. Жазба деректерде Жетiсудыѓ

бiрнеше iрi ћалалары туралы айтылѕан, оныѓ iшiнде Талхир,

Екi-Орыз (Эквиус), Лабан, Ћойлыћ (Кайлак), Iленбалыћ

ћалалары бар. Олардыѓ арасында «Алмату», «Алмалыћ»,

«Алматы» аталатын ћала болды. XVI ѕасырдыѓ бiрiншi

жартысындаѕы мемлекеттiк ћайраткер, жазушы жќне аћын

Захириддин Мухаммед Бабырдыѓ шыѕармаларында

мынадай мќлiметтер бар:

«Ферѕана – бесiншi климаттаѕы облыс, айдалѕан

жерлер шекарасында орналасћан; оныѓ шыѕысында –

Ћашѕар, батысында – Самарћанд, оѓтљстiгiнде Бадахшан

тауларымен шектесiп, солтљстiгiнде бџрын Алмалыћ,

Алмату жќне Янѕы сияћты, Таразкент кiтабында аты

аталатын ћалалар болѕанымен, оларды моѕолдар ћиратћан,

с йтiп онда тiптi елдi мекен ћалмаѕан». Бџл жерде, с зсiз,

болашаћ Алматыныѓ орнында орналасћан жќне Алмату

атауымен аталѕан, ортаѕасырлыћ ћала с з болѕан.

Алмату ћаласы туралы Бабырдыѓ замандасы, «Тарих-

и Рашиди» шыѕармасыныѓ авторы Хайдар Дулати

Тимурдыѓ Ћамараддинге ћарсы ќскери iс-ќрекеттерiне

байланысты жазады.

Алмату «Моѕолстанда (барлыћ ханзадалар) бiр-бiрiмен

таласып-тартысып, кљресiп жатћан кездегi» 1504-1509 жж.

оћиѕаларында таѕы аталады. Мансџр хан жќне аѕайынды

Сџлтан Халел сџлтан мен Сџлтан Саид хан араларында

болѕан шайћастардыѓ бiрi «Моѕолстандаѕы атаћты жер» –

Алматуда  тедi.

Рашид-ад Диннiѓ (1274-1318) «Жами-ат тауарих» атты

еѓбегiнде келтiрiлген Оѕыз хан туралы «исламданѕан»

нџсћада Алмалыћ шањары туралы анаѕџрлым ертеректегi

ескертудi келтiру ћызыћсыз емес. Тарихшы шамамен Х-

ХI ѕѕ.  ткен оћиѕа туралы, онда Оѕыз ханныѓ  зiнiѓ бiр

сапарында Алатауѕа жќне Алмалыћ облысына дейiн

К не Талхир ћыстауына 40 жыл бойы ћазба жџмыстары

жљргiзiлiп келедi. Осы мерзiм iшiнде археологтар бџл арадан

бџрынѕы ћала бекiнiсiн, тџрѕын љйлер, тас т селген

к пiрлердi тауып, зерттедi. Ћала орнынан ћыш ыдыстар,

ћола, кљмiс, жылтырауыћ тастардан жасалѕан заттардыѓ

бай коллекциясы жинастырылды. Ћала сауда жолыныѓ

тоѕысћан торабы ѕана емес, iрi ћол нер жќне ауылша-

руашылыѕы орталыѕына айналды. Ол Орта Азиядаѕы болат

ћорыту iсiмен танылѕан санаулы ћалалардыѓ бiрiнен

саналады. Талхир VIII – XIII ѕасырларда Алматы ћаласы

сияћты тiрлiк-тыныс кештi.

Айѕаћтар адастырмады

«Љлкен Алматы» аумаѕында ертеде бiрнеше елдi

мекендер мен ћалалар ћоныс тепкен. Бџлардыѓ орнын

ћазiргi кезде ћџрылыс нысандары басып, iздерi к мескiлене

бастаѕанымен, олар туралы тарихи деректер ѕылыми

еѓбектер мен басылымдарда мќѓгiлiкке саћталып ћалды.

Бџрынѕы «Таулы ћырат» колхозыныѓ аумаѕында I

Алматы ћалашыѕыныѓ жџрты жатыр. Бџл – балшыћтан

тџрѕызылѕан, дуалмен айнала ћоршалѕан, 140х150 аумаћты

алып жатћан д ѓес жер. Дуалдыѓ т рт жаћ бџрышына

д ѓгелек ћарауыл мџнаралар орнатылѕан.

Ал Алматы II жџртыныѓ жойылѕанына к п уаћыт  те

ћоймады. Оныѓ орны – Кiшi Алматы  зенiнiѓ жаѕасын-

даѕы бџрынѕы Шекарашылар училищесi (ћазiргi Ќскери

институт) орналасћан жерден к не ћалашыћтыѓ аумаѕы

жќне теѓгелер (монеталар) табылды.

Алдымен мамандар ћолына екi теѓге тљстi. Олар бiр

тџрпаттас болды. Ќрћайсысында екi таѓбадан бейнеленген.

Олардыѓ бiреуi – ортан белiнен ћысћа сызыћпен сызылѕан

белгiсi бар, 670/1269 жылдары аћша реформасы

процестерiнде ћолданылатын, анонимдi тџраћты соѕылатын

ортаазиялыћ жќне шыѕыс-тљркiстандыћ теѓгелердi

ресiмдеуде анаѕџрлым кеѓ таралѕан таѓба болып табылады.

Екiншi таѓба – љш ашалы, тiстерi бiрдей емес, џзындауы

д ѓгелектеу iлгекпен жќне «тџтћаныѓ» ћарсы шетiндегi

саћинамен тџйыћталады.

Наћыштыћ сапасыныѓ жќне саћталуыныѓ нашарлы-

ѕынан теѓгелердегi жазулар оћылмауы себептi оларды дќл

аныћтау мљмкiн болмады; тек аныћ болѕаны — бџл

расында к рсетiлген кезеѓде жергiлiктi аћша айналымына

ћатысћан шаѕатайлыћ ћаћысшыныѓ дирхемi. Табылѕан

орнына байланысты,  зiнен- зi айћын болып тџрѕан соѓѕы

фактi барынша маѓызды, себебi, Алматы шекарашылар

училищесi аумаѕына ортаѕасырлыћ ћалашыћтыѓ бiр б лiгi

кiретiндiктен, ћоршаѕан орнымен бiрге жоѕарѕы ћабаттары

ХI-ХIII ѕѕ. жататыны толыћ сенiмдi. Барлыћ осы

мќлiметтердiѓ негiзiнде мџндай дирхемдердiѓ соѕылѕан

орны Жетiсу ћалаларыныѓ бiрi болуы тиiс деген болжам

айтылды. Бiрнеше жылдан соѓ нумизматтар ћолына таѕы

да, алдыѓѕылары табылѕан жерден, екi кљмiс теѓге-

дирхемдер тљстi. Аћша сарайы к рсетiлетiн орын наћыш-

талмаѕан жќне  шiп ћалѕан. Бiрiншi теѓгеде к рсетiлген

кљнi саћталѕан. Ол аныћталып, 1271-1272 жж. аћша

реформасы жљргiзiлген жылдар болып шыћты.

Екiншi теѓгеде аћша сарайы к рсетiлген арабша жазу

саћталѕан. Бџл «Алматы» ћаласы болатын ќрi жазба

деректердегi Алматудан айырмасыныѓ жазылуы болып

табылады.

Алматы ћаласыныѓ орналасћан орны мен жасын

аныћтау мќселесiне археологтар нљкте ћоя алды. Алматыны

зерттеу туралы iзденiстердi бџдан кейiн де белсендi тљрде

жалѕастыра беру керек. Орта ѕасырдыѓ Алмату, Верный,

Алма-Ата, Алматы ћаласы тарихыныѓ аз зерттелген проб-

лемаларын толыћ шешу љшiн ѕылыми ћорытындыларды

жаѓа деректермен бекiту ћажет.

барѕанын, онда Аћћой деген жерде ардагер-ќскерлер

тобымен кездескенiн жазады.

Мљмкiн, Алмалыћ атауын географиялыћ жаѕынан Iле

Алатауы б ктерiне жќне Алматы маѓына жаћындастыруѕа

болар. Осылайша, жоѕарыда келтiрiлген ортаѕасырлыћ

жазба деректер жиынтыѕы бљгiнгi Алматы ћаласы

аумаѕындаѕы жергiлiктi «Алмату» ћаласы туралы растайды.

Џлы Жiбек жолыныѓ бойында орналасћан iрi ежелгi

ћалаларыныѓ бiрi – Алматуда теѓге сарайы жџмыс iстеп,

аћша шыѕарумен айналысты. Алматыдан шыѕысћа ћарай

25 шаћырым жердегi Талѕар ћаласы жазба деректерде Х

ѕасырдан бастап белгiлi бола бастады. Мџнда тљркi

тайпаларыныѓ iрi ћауымдастыѕы мекендедi.

10 ћыркљйек 2016 жыл.

№105 (5298)

10

Саѕындыћ КЕНЖЕБАЕВ,

философия ѕылымыныѓ докторы, профессор,

ЋР Џлттыћ  Ѕылым  академиясыныѓ

ћџрметтi  академигi

ѕасырдыѓ соѓѕы ширегiнде Еуразия кеѓiстiгiнде тќуелсiз жаѓа

мемлекеттер пайда болды. Асћаћ мљдделер жолында т зiмдiлiк  танытћан

ћазаћ халћы тарихтыѓ шешуiмен,  зiнiѓ ата-бабасынан келе жатћан ата

жџртында дербес шаѓыраћ к терiп,  з Тќуелсiздiгiн жариялады.

Ћазаћстан Республикасы деп аталатын жаѓа мемлекет халыћаралыћ

ћауымдастыћ тарапынан мойындалып, Бiрiккен Џлттар Џйымыныѓ толыћ

мљшесi болып ћабылданды.

Џлттыћ мемлекеттi ћалыптастыру идеясы бiрнеше ѕасырлар бойы

жљргiзiлiп келдi.   Ол идеяны ћалыптастырѕан — зиялылар тобы едi.

 Бљгiн бiз сол џлттыћ идеяны мемлекеттiк саясат биiгiне к терiп,

халћымыздыѓ рухани тереѓдiгiн  саћтауѕа атсалысћан  ћайраткер,

философия ѕылымдарыныѓ докторы, профессор Саѕындыћ Кенжебаевты

ќѓгiмеге тартћан едiк.

А

дамзат дамуыныѓ тарихи к кжиегiнде айрыћша орын алѕан ХХ

ЏЛТТЫЋ  МЕМЛЕКЕТТI

ЋАЛЫПТАСТЫРУ  ИДЕЯСЫ

бiрнеше ѕасырлар бойы жљргiзiлiп келдi

«Ћазаћтыѓ  бар болу немесе жоћ

болу»  мќселесiнiѓ

таразыѕа тартылѕан кезеѓi едi

– Саѕындыћ Жљнiсџлы, маћсат-мџратсыз

џлттыѓ џлт болып ћалыптасуы да, саћталып

ћалуы да мљмкiн емес. Жердi, елдi ћорѕау,

халыћћа адал болу џрпаћтыѓ азаматтыѕына

байланысты. Ал Тќуелсiздiктiѓ басты

сипаты – мемлекеттiк iстердiѓ џлттыћ

мљдде тџрѕысынан шешiлуiне байланѕан.

Тќуелсiздiк мџратына ћалай жеттiк, осы

туралы айта кетсеѓiз.

– Ћазаћ халћыныѓ тарихында ќр

ѕасырдыѓ басы аласапыран оћиѕаларѕа

толы болды. Ол тарих сахнасына iрi-iрi

тџлѕаларды шыѕарып, тљрлi  згерiстерге

алып келiп отырды. Ќсiресе, ХХ  ѕасыр аса

кљрделiлiгiмен, љрейлi ћырѕынымен, џлттыћ

сананыѓ оянуымен ерекше есте ћалды.

Осы кезде ћазаћ даласында Алаш џранын

к терiп, азаттыћћа бастаѕан џлт ћайраткер-

лерi ту алып шыћты. Бџл тџс, Алаш к сем-

дерiнiѓ айтуынша, «ћазаћтыѓ бар болу

немесе жоћ болу» мќселесiнiѓ таразыѕа

тартылѕан кезеѓi едi.

ХХ ѕасыр басындаѕы ћазаћ зиялылары-

ныѓ идеялыћ к зћарасын топтастырѕан

ортаћ мџрат – Ресей боданынан ћџтылып,

елiн ћџлдыћтан ћџтћару, жаѓа џлттыћ сана-

ны ћалыптастыру, с йтiп,  ркениеттi елдер

ћатарына ћосылу  болды. Мџныѓ бќрi –

џлттыћ мемлекеттiлiктiѓ, Тќуелсiздiгiмiздiѓ

бастауы болды. Осы жолда Алаш  к сем-

дерiнiѓ р лi зор болды.  Алаш ћайраткерлерi

Ќлихан Б кейханџлы мен Ќлiмхан  Ермек-

џлыныѓ  Ленинмен кездесiп, Ћазаћ елiнiѓ

осы кљнгi шекарасын саћтап ћалуы бiртџтас

мемлекет болып ћалыптасуымызѕа жол ашып

бердi. Бџл – Тќуелсiз Ћазаћстанныѓ

тџтастыѕы жолындаѕы бiрiгу факторы едi.

М. Ќуезов пен  Ћ. Сќтпаевты

аман алып ћалуда оныѓ еѓбегi зор

– Кiмдерден љлгi алдыѓыз, џстазда-

рыѓыз кiм?

– Менiѓ  мiрiмде ойы мен бойын џлтты

сљюге, џлтћа ћызмет етуге саналы тљрде ба-

ѕыттай бiлген аѕаларым мол болды. Солар-

дыѓ арасында ары адал, жаны таза, жљрек-

терi халћым деп соћћан екi азаматты  зiме

љлгi тџтам. Олар – џлт љшiн орасан зор еѓ-

бек еткен ћайраткерлер – Жџмабек

Тќшенов пен Шыраћбек Ћабылбаев.

Аристофобия 

(џлттыѓ  з игi жаћсыла-

рын жек к рiп,  неге тџтпауы) ауруына бой

алдырмаѕан бџл ћос азамат бљкiл  мiрлерiн

џлттыѓ  ркендеуiне арнады.  Олар

халћымыздыѓ џлттыћ сана-сезiмдерiн

кљшейтуге жол ашып,  ћазаћ халћыныѓ

мљддесiн ћорѕауѕа  згелердi љйрете бiлдi.

Болашаѕынан љмiтi бар џлт љшiн мемле-

кеттiѓ негiзгi ћџндылыѕы – жерiнiѓ тџтас-

тыѕы, жерасты, жерљстi байлыѕы. Жоѕары-

даѕы ћос ћайраткер де Алаш ћайраткер-

лерiнiѓ iзiмен  жер љшiн, жер  байлыѕы

љшiн,  тќуелсiз экономика љшiн, тiл мен дiл,

џлтты сыйлауѕа мойынсџндыратын тќуел-

сiздiк љшiн кљрестi. Осы жолда аѕаларым-

нан љйренгенiм к п болды.

Жастар џйымындаѕы ћызмет аясында

республикамыздыѓ алты басшысымен –

Ж.Шаяхметов, П.Пономаренко, Л.Брежнев,

И.Яковлев, Н.Беляев, Д.Ћонаев басшылы-

ѕымен бiрге ћызмет ету жазыпты.  Мен ол

туралы   зiмнiѓ  «Политические  портреты

первых»  кiтабымда жан-жаћты жаздым.

Олардыѓ ќрћайсысыныѓ жџмыс iстеу

тќсiлi,  тљсiнiк-пайымы ќртљрлi болды.

Мќселен, Ж.Шаяхметовтыѓ басшылыѕы

тџсында ќр жексенбiде тауѕа шыѕып, шаѓѕы

теуiп, демалатынбыз. Соѓында бќрiмiзге

алма таратылатын, кешкiсiн бќрiмiз театрѕа

баратынбыз. Ал Пономаренко ќр аптаныѓ

соѓында  ыстыћ шайѕа шаћыратын. Поно-

маренконыѓ шаћыруында ќртљрлi ќѓгiме-

лер ашыћ айтылатын. Ол Хрущевтiѓ ша-

руашылыћ жљргiзудегi саясатын ашыћ

жќне  ткiр сынайтын. Оны Брежнев сол

мезетiнде Хрущевке  жеткiзiп тџратын. К п

адам бiле бермеуi   де мљмкiн, ћазаћ ќдебиетi

мен мќдениетiн дамытуда жќне  М.Ќуезов

пен Ћ.Сќтпаевты аман алып ћалуда оныѓ

еѓбегi зор.

П.Пономаренконы Ћазаћстаннан кейiн

Польшаѕа елшi етiп жiбердi. Бiз, Н.Дыхнов

екеумiз оны Алматы ќуежайынан шыѕарып

салдыћ. Бюро мљшелерiнен ешбiр адам

болмады. Ќуежайѕа  барѕанымыз љшiн де

Орталыћ комитетке  шаћырылдыћ. Дыхнов

Орталыћ комитеттiѓ бюро мљшесi болѕан-

дыћтан, оѕан тiстерi батпады. Мен тљсiнiк

жазудан  саналы тљрде бас тарттым.

мiрiмде жаћсы адамдар

к п кездестi

– Кез-келген партиядаѕы еѓ аћылды

адамды дќл сол партия керек кезiнде аз

ћажетсiнедi екен. Комсомолдан соѓ мемле-

кеттiк, партиялыћ жџмыстарѕа басшылыћ

тарапынан шаћыру болмады ма?

–  ткен ѕасырдыѓ 50-жылдары СОКП

Орталыћ комитетi жанындаѕы Ћоѕамдыћ

ѕылымдар академиясыныѓ аспиранты

болып  оћуѕа  ћабылдандым. Академияда

2 жыл партком мљшесi болдым, ал Михаил

Есенќлиев (оныѓ ћазаћша аты – Хакiм

болатын )  профком мљшесi болды.

Академияда кандидаттыћ диссертация

ћорѕап, ѕылыми дќреже алѕан  соѓ, СОКП

Орталыћ комитетiнiѓ жолдауымен  Ћазаћ-

стан Компартиясы Орталыћ комитетiнiѓ

ћарамаѕына жiберген ћатынасына ћарамас-

тан бiр ай жџмыссыз жљрдiм. Ћонаев пен

Титовта ћабылдаудан соѓ, менiѓ партиялыћ

жџмысћа жiберiлуiме  елдегi «достарым-

ныѓ» к мектескендiгiн бiлдiм.

1965 жылы «Мќскеу» ћонаћ љйiнде

Д.Ћонаев маѕан партиялыћ басшылыћ

ћызмет џсынѕан болатын. Оѕан С.Нияз-

беков  пен I.Омаров ћатысты. Осыныѓ

алдында СОКП Орталыћ комитетiнiѓ

партиялыћ органдар б лiмi аппаратћа

ћызметке шаћырѕан едi. Алайда,  елге оралу

маћсатында Мќскеуде ћалудан бас тартуѕа

тура келдi. Нќтижесiнде маѕан Ћазаћстан-

да партиялыћ ћызмет берiлмедi. Осыдан

соѓ, Алматы Шет тiлдерi институтына 120

рубль айлыћпен проректор болып

орналастым. Айтпаћшы, ћызмет ж нiнде

бiр нќрсе есiмде ћалыпты. 1964 жылы

Мќскеуде Михаил Есенќлиев  екеумiз

«Патриархтар» демалыс аймаѕында серуен-

деп жљргенде: «Бiзге  з  елiмiзде тыныш

жќне барынша  з ћабiлетiмiзше жџмыс

iстеуге мљмкiндiк болмайтын шыѕар» деп

айтћаным ќлi есiмде .

жүктеу/скачать 0.61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: