Ежемесячный научно-педагогический журнал министерства образования и науки рк

29

www

.kazmektep.kz

ерекше.  Алайда,  осыдан  шетел  тілін  оқыту  барысында  лексиканы  меңгеру 

өз алдына оқыту мақсаты екен деген қорытындыға келмеу керек. Әдіскерлер 

лексиканың шетел тілін меңгерудің өте маңызды құралдарының бірі екендігін 

көрсетеді. Сонымен, студент сөйлеген кезде лексиканы дұрыс, ойын ауызша не-

месе жазбаша түрде жеткізуде барынша өз орнымен пайдалануға тырысуы ке-

рек. Онсыз шетел тілінде ауыз екі сөйлеу іскерліктері мен дағдыларын меңгеру 

мүмкін емес. Осы пікірді әдіскер ғалым Д.Т. Тұрсынов та қолдайды.

Алғашқы сатыда меңгерілетін лексикалық материалдар да, грамматикалық 

материалдар да ауызша сөз бен оқуға арналған. Демек, меңгеруге тиісті сөздер 

мен  грамматикалық    құбылыстардың  бәрін  де  студенттер  рецептивті  түрде 

де, продуктивті түрде де меңгеруге тиіс.  Яғни, тілдік материалды студенттер 

естігенде, оқығанда танып түсіне және өз бетінше ойын  айтып жеткізе ала-

тындай  дәрежеде  игеруге  міндетті.  Сөйтіп,  алғашқы  сатыда  тілдік  материал 

рецептивті және продуктивті тіл материалы деп ажыратылмайды, мұнда бәрі 

де бірдей меңгеріледі. Шетел тілін оқытудың міндеті – сол тілдегі сөз әрекеті 

түрлерінің негізін салу, оларды кейінгі сатыларда одан әрі дамытып жетілдіру. 

Мұнда  ауызша  сөздің  алатын  орны  мен  маңызы  басқа  сатыларға  қарағанда 

едәуір жоғары, ауызша сөйлеу икемділігі мен дағдыларын дамытуға негіз бо-

латынын  жоғарыда атап өттік. Дайындалған сөз түрінің үлесі дайындалмаған 

сөзден артығырақ, өйткені алғашқы сатыда студенттер дайындықсыз өз ойын 

айта алмайды, ол үшін олардың меңгерген сөздік қоры да, грамматикалық  ми-

нимумы да жеткіліксіз, сөйлеу тәжірибелері де өте аз.

Сондай-ақ осы сатыда шетел тілін оқытуда студенттерді коммуникативтік  

мақсатқа сай белгілі  логикалық бірізділікпен  сөз үлгілерін бір-бірімен байла-

ныстыра  білуге,  мәтіннің негізгі  мазмұнын есте сақтап, оны қысқаша  баян-

дап беру үшін онымен жұмыс істеуге, мәтін бойынша сұрақтарға жауап беруге,  

өз    бетімен  сұрақтар  қоюға,  қажетті  ақпаратты  таба  білуге,  оқытушы  берген 

үлгіге қарап, заттар мен олардың суреттерін бейнелеп беруге, тыңдаған неме-

се  оқыған мәтінге ұқсастырып, сұрақтарға, қысқаша жоспарға сүйеніп (неме-

се сүйенішсіз) әңгіме құрастыруға үйрету керек.  Оқытудағы коммуникативтік 

мақсат: бағдарламада белгіленген тақырыптар мен тілдік материалдар көлемінде 

студенттер шетел тілінде өз ойын жеткізе білуі, сөйлеуі, мәтіндердің мазмұнын  

сөздіксіз, ал қиын мәтіндердің  мағынасын сөздіктің  көмегімен оқып түсіне 

алуы керек.

Шетел тілін университетте  оқытудың шарттарын ескере  отырып оқыту ба-

рысында шетел тілінде сөйлеп, оқып, түсіне білу қабілеттерін қалыптастыруға  

көңіл аудару керек. Шетел тілінде  сөйлей білу  тілдік  материалды меңгеруге, 

тыңдап  түсінуге,  ауызша    сөйлеуді  дамытуға,  тілдік  қарым-қатынас  жасауға 

ең  маңызды  құралдың  бірі  болып  табылады.  Шетел  тілін  оқытудың 

коммуникативтік  мақсатын  жүзеге  асырудың  алғышарты  –    бүкіл  оқыту  ба-

рысында  коммуникативтік    бағдар  беру.  Демек,  студенттерді  шетел  тілінде  

ауызекі сөйлеуге және кітап арқылы жұмыс жасауға баулу қажет. Шетел тілін 

практикалық тұрғыда меңгеруге үйреткенде, студенттерді  өз бетімен  жұмыс 

істеуге баулып, алған білімін, икемділік дағдыларын  жаңа  жағдайларға тап 

болған кездерде шығармашылықпен қолдана білуге машықтандыру көзделеді. 

Осы  мақсатпен  анықтама  әдебиеттерді  пайдалана  білу,  мәтін  мазмұнын  өз 

бетімен түсінуге бейімдеу  және оның кейбір тұстарын  көшіріп алу, аңдатпа 

(аннотация) жазу, шағын хабарлар дайындау  және өз пікірін айтып, баға бере 

білу сияқты әрекеттерге дағдыландырудың маңызы зор.

Шетел тілін оқытудағы коммуникативтік бағдар, яғни,  студенттің өз сөзін 

жоспарлай білу икемділігін, мәтін мазмұны мен  шетел тілін үйрету құралдарын 

ұштастыра  отырып  сөйлеу  этикасын  да  пайдалана  алуды  талап  етеді.  Кітап 

арқылы  жұмыс  жасау  барысында  автордың  түпкі  ойын  түсіне  білу,  оқыған 

мәтіннің  мазмұнына,  автордың  көзқарасына  сын  көзбен  қарап,  оны    бағалай 

білуге дағдыланудың маңызы ерекше.

Шетел тілін жоғары оқу орнында оқыту әдістемесі заман, уақыт талабы-

30

www

.kazmektep.kz

на сай білім, ғылымдағы  жетістіктер мен өзгерістерге қарай дамып отырады. 

Осылай бастапқы кезде лексиканы үйрету заман, уақыт ағымына байланысты 

әртүрлі талаптар қойылып, ол талаптар әрдайым толықтырылып келеді. 

Әдебиет

1. Байнешова  Ш. Жалпы білім беретін мектепте неміс тілі лексикасын оқытуда ана тілінің    

ықпалын ескере отырып оқыту. Канд.дисс. – Алматы. – 1998.

2. Турсынов Д.Т. Методика преподавание русского языка в казахских группах вузов. – Ал-   

маты: Мектеп, 1974.– с. 216. 

Резюме

В статье рассмотрена всемирная роль официального иранского языка, его особенности и со-

циально-языковая  позиция  в  мировой  культуре.  Персидский  язык,  также  известный  под  названием 

фарси, является одним из самых распространенных языков. Это язык Ирана (бывшей Персии), хотя 

на нем говорят  в Афганистане, Таджикстане и на Памире.

Summary

The Persian language also known as Farsi is one of the most widespread languages. This is the language 

spoken in Iran (former Persia), although it is spoken in Afganistan,Tajikstan and the Pamir. The article is 

about worldwide role of oficial Iran  language, about social linguistic view and peculiarities. 

УДК (ӘОЖ): 796/799.378

ОСОБЕННОСТИ  СИСТЕМЫ  ПРЕПОДАВАНИЯ

ПРЕДМЕТА  «ФИЗИЧЕСКАЯ  КУЛЬТУРА»

Румяна КРЪСТЕВА, 

доктор PhD, старший преподаватель 

Центра физического воспитания и спорта университета 

пищевой технологии,

Албена ИВАНОВА, 

доктор PhD, старший преподаватель 

Центра физвоспитания и спорта университета 

пищевой технологии,

Аннотация. В статье рассматриваются вопросы системы обучении методика 

преподавания предмета «Физическая культура» в учреждениях образования Республик 

Казахстана и Болгарии. Даны некоторые элементы казахских национальных игр для 

внедрения и проведения в учреждениях образования Болгарии.

Ключевые  слова.  Физическое  воспитание,  культура,  казахские  национальные 

игры, раздельное обучение.

В

рамках научной стажировки по специальности Т 68 «Теория и методи-

ка физического воспитания, спортивной тренировки, оздоровительной 

и адаптивной физической культуры» по международной образовательной 

программе  «Болашак»  Республики  Казахстан,  кандидат  педагогических 

наук, доцент кафедры «Оздоровительная физическая культура» Казахского 

национального педагогического университета им. Абая Ерлан Кенжебае-

вич Сейсенбеков в период с 01.10. 2013 г. по 29.09. 2014 г. проводил на-

учно-исследовательскую работу в учреждениях образования Республики 

Болгария,  в  училище имени Елин Пелин г. Бургас.

Инспектор по физической культуре городского управления образовани я 

г.Бургас Павлина Алексиева ознакомила гостя из Казахстана с особенно-

стями  преподавания  предмета  физическая  культура  в  республике  Болга-

рия. После чего посетили училище имени Елин Пелин. Это учебное за-

31

www

.kazmektep.kz

ведение аналогично общеобразовательной школе в республике Казахстан.

Директор заведения Дивчева Момка с радушием представила Ерлана 

Сейсенбекова педколлективу и провела экскурс по училищу. Наша система 

образования несущественно, но отличия от казахстанских школ все таки 

есть. В Казахстане основная школа заканчивается 9 классом, а у нас 7 клас-

сом. В Болгарии обучение 5 дневное, а в Казахстане 6 дней. Учебный год в 

двух государствах одинаковый. С 1 сентября по 25 мая.

Представитель  Казахстана  ознакомился  с  учебными  планами,  с  кон-

трольными  нормативами,  разделами  спорта  связанные  с  системой  пре-

подавания  физической  культуры.  Наш  гость  посетил  уроки  физической 

культуры.В теплой обстановке проходила беседа – знакомство с особен-

ностями  системы  преподавания  в  Казахстане.  О  которых  рассказывал 

Е.Сейсенбеков  учителям  физкультуры  Елене  Славева,  Ваня  Чекичева, 

Доктора  PhD,  старшие 

преподаватели Центра физиче-

ского воспитания и спорта уни-

верситета пищевой технологии 

г.Пловдив  Румяна  Кръстева 

и  Албена  Иванова  Республика 

Болгария;  к.п.н.,  доцент  Е.К. 

Сейсенбеков  после  подведения 

итогов  научной  конференции, 

организованной  Македонским 

Олимпийским  комитетом,  Ми-

нистерством  образования  и 

департамента спорта Македо-

нии, г.Велес, Македония, апрель 

2014 г.

Колю Колев, Красимиру Капитанову. 

Выразил свое мнение об увиденных уроках. 

В  ходе  беседы  Е.Сейсенбеков  начал  рассказы-

вать о национальных играх казахов, которые ис-

пользуются  не  только  на  уроках  в  Казахстане, 

но и на праздниках. Игры способствуют воспи-

танию у детей моральных качеств, формируют 

знания о традициях и жизни своего народа, так 

как в них отражаются жизнь, быт и культура ка-

захов. 

Е.Сейсенбековым  было  предложено    про-

ведение  казахских  национальных  игр  «Соқыр 

теке»  (Слепой  козел);  «Жаяу  көкпар»  (Пешее 

козлодрание); «Аударыспақ» (Борьба всадников 

с целью свергнуть с лошади. В школьном вари-

анте можно проводить сидя на полу, имитируя 

лошадь);  «Тауық  күрес»  (Петушиная  борьба); 

«Түйе-түйе»  (Верблюд-верблюд);  «Әуе  таяқ» 

(Воздушные палочки); «Ат қаума» (Нести всад-

ника);  «Күміс  алу»  (Подбор  монет  с  земли  на 

бегу); «Карғымақ» (Прыгни в высоту и в длину); 

логические игры, требующие устную народную 

импровизацию  –  «Орамал  тастау»  (Брось  пла-

ток) и «Көрші» (Сосед). 

Учитывая  возрастные  и  психологические 

особенности  детей,  мы  остановились  на  уча-

щихся 3 –5 классов.

Учителя  физической  культуры  школы  Елин  Пелин  Елена  Славева  и 

Ваня Чекичева предложили свои варианты в проведении урока с элемента-

ми  казахских национальных игр. Дети играли  с  удовольствием  и  азар-

том. 

Важная роль таких подвижных игр – это развитие ловкости, смекалки 

и проворства у учеников младших классов, а так же совершенствование 

своего тела, развитие навыков здорового образа жизни, умений рациональ-

но использовать свой досуг. 

Для  всех  общеобразовательных  школ,  гимназий,  лицеев  и  др.  сред-

них учебных заведений государственного типа учебный год делится на 4 

учебные четверти: 1 четверть состоит из 9 учебных недель (с 1 сентября 

до 1-2-3 ноября, в зависимости от ежегодного календаря). 2 четверть со-

32

www

.kazmektep.kz

стоит из 8 учебных недель (с 9-10-11 ноября до 29-30-31 декабря, тоже в 

зависимости от ежегодного календаря). 3 четверть самая длинная – из 10 

учебных недель (с 9-10-11 января до 19-20-21 марта, то же самое, зависит 

от ежегодного календаря). Ну, и наконец-то, 4 четверть состоит из 7 учеб-

ных недель (с 31марта – 1-2-апреля до 25 мая). В общей сложности, по 

предмету физическая культура на 1 учебный год на 1 класс выделяется 102 

часа. (27 часов – 1 четверть; 24 часов – 2 четверть; 30 часов – 3 четверть 

и 21 часов – 4 четверть). Каждый учебный час длится 45 минут. В связи 

с нехваткой мест, в некоторых учреждениях образования протяженность 

школьного дня длится в 3 смены. А обычно, делится на 2 смены. Школь-

ные возрастные категории делятся на начальную (1–4 классы); на среднюю 

(5–9 классы); на старшую (10-11 классы). В основном, начиная с 5 класса, 

уроки физической культуры ведутся  раздельно (мальчики – отдельно, де-

вочки – отдельно). 

В  Республике  Казахстан  законодательством  страны  разрешено  веде-

ние деятельности частного обучения (частные гимназии, лицеи, колледжи, 

ВУЗы). В таких учебных заведениях в соответствии с уставом заведения, 

учебные четверти могут быть изменены на семестры, блоки, триместры. В 

зависимости от уклона, выбора предметов, специфики, выделенные часы 

и разделы спорта могут быть изменены в рамках Закона об образовании.

В заключение, можно с уверенностью сказать, что система обучения 

физического воспитания, методика проведения, комплекс различных фи-

зических упражнений между Республик Казахстан и Республик Болгарии 

схожи.

Литература

1. Турскельдина М.Т. Денешынықтыру//Жалпы  білім  беретін  мектептің 2 сыныбына  ар- 

 

налған оқулық. – Алматы: Атамұра, 1998.– с. 112.

2. Типовая программа по физическому воспитанию учащихся 1–11 классов общеобразова- 

 

тельной школы //Под ред. Фирсова В.П., Цуркина А.В. – Алматы: Рауан, 1993. – с. 99.

3. Теория и методика физическото възпитание, Общи основи на теорията на физическото  

 

възпитание, част 1 (под ред. На Крум Рачев), НСА ПРЕС, 1998.

4. Сейсенбеков  Е.К.  Дене  шынықтыру  және  спорт  теориясы  мен әдістемесі. – Астана: 

 

  ЕҰУ баспасы, 2011. – 431-б.

5. МОН, Наредба  за  общеобразователния  минимум  и разпределение на учебното време.

  – София, № 4, 02.09. 1999.

Summary

The paper presents the characteristics and methods of teaching the subject "Physical culture" 

in  educational  institutions  of  Kazakhstan  and  Bulgaria.  Described  Kazakh  national  games  for  the 

introduction and implementation in educational institutions in Bulgaria.

г. Пловдив,

Республика България.

ӘОЖ (УДК): 81-25

АҚ  ТҮСКЕ  ҚАТЫСТЫ  СИМВОЛДЫҚ  ҰҒЫМДАР

Ұлжамила  СЕРІКБАЕВА,  

Алматы энергетика және байланыс университетінің 

доценті

азақ  дәстүрінде  ақ  түске  байланысты  рәміздік,  нышандық    мәнге  ие 

ұғымдардың    біразы  адамның  дене  мүшелері  мен  малдың  түк  түсіне 

Қ

қатысты  қалыптасқаны  белгілі.  Мысалы,    қазақ  салт-дәстүрінің  мал  атап 

союдың,  құрбандыққа  шалудың  толып  жатқан  жол  жоралғысы,  ресми 

33

www

.kazmektep.kz

қағидалары бар. Солардың бірі: жылқы, қой, т.б. малдың сыртқы түк жүнінің 

түсіне байланысты боз қасқа ту бие  немесе ақ сары бас қой  шалу салты  

тілдегі символизмдер. Бұлардың  мәнісін түсіну үшін, әрине, салт-дәстүрдің 

шығу себептері мен мотивтерін білуіміз керек. Мәселен, рәсімдерге сәйкес 

бағышталған  қуанышты  салтанаттарда  құрбандыққа  шалынатын  жылқы 

түсінің боз қасқа не ақ боз болуы, қойдың ақ сары бас болуы ақ түске байла-

нысты дәстүрлі символдық туындаған құбылыс.

Ақ  түске  байланысты  тіліміздегі  символизмдер  мұнымен  ғана 

шектелмейді.    Олардың    түрлері,  мотивтері,  қолданыс  аясы  әр  алуан. 

Солардың   тағы бір көрінісі, адам денесінде болатын ақ түсті қалға, қасқа, 

шашқа да қатысты. Кейбір адамдардың денесінде ақ таңдақ сияқты ақ түсті 

қалы болады. Енді  бір адамдардың бір қасы не екі қасы бірдей жарым-жар-

тылай ақ түсті болып өседі, кейбірінің  қара шашының қақ ортасынан бір топ 

шашы әппақ болып өсетіні мәлім.

Міне, осылардың барлығын бұрыннан-ақ біздің халқымыз жақсылықтың, 

игіліктің, қасиеттіліктің нышаны деп таныған. Денесіндегі  ақ қалы бар адам-

ды  құрметтеу  салтымен  Аққал  деп  ат  қойған,  түшкірген  балаға  үлкендер 

аққас, мұңсыз бол деп, тілегін айтып, көңілін қош қылатын әдеті болған. Ал 

маңдайынан қасқиып бір  тұтам ақ шыққан адамның да жай емес, бір қасиеті 

бар деп түсінген біздің халқымыз. Мысалы, жазушы Шерхан Мұртаза өзінің 

«Қара маржан» романында былай деп жазады: «Шашының бұйра толқыны 

қандай жарасымды. Дәл маңдай тұсынан бір тобы ағарғаны несі? Нышан 

ау, сірә? Нышаны бар адамдар бақытты болады деуші еді анам ...».

Демек,  халық  ұғымында  «ақ  қал»,  «ақ  қас»,  «ақ  шаш»  адамдар,  малда 

«боз қасқа», «қасқа сиыр», «ақ сары бас қой», осылардың бәрі де «ақ» түске 

байланысты нышан, ерекше белгі  болып саналған.

Бірқатар  символдық  ұғымдар  ақ  түсті  матаға,  киімге,  өрнекке,  жіпке, 

т.б.  жасалған заттар мен бұйымдарға да байланысты қалыптасқаны мәлім. 

Мәселен,  ақ  жалау,  ақ  ту,  ақ  жаулық,  ақ  орамал,  ақ  сәлде,  ақ  көйлек,  ақ 

дастарқан, ақ қамшы, ақ белбеу, ақ ноқта, ақ шатыр, ақ отау, ақ орда, ақ киіз, 

ақ шымылдық сияқты тіліміздегі көптеген тіркестер тек белгілі бір заттың 

атауы  ғана  емес,  сонымен  қатар  олардың  қоғамдық,  әлеуметтік  деңгейге 

көтерілген, салт-дәстүрге айналған символдық  рәміздік, нышандық атаулары 

болып есептеледі.

Одардың мәнін, мағынасын таратып айтатын болсақ, әрқайсысы ғасырлар 

бойы  қалыптасқан  дүниетаным,  наным-сенімімізден,  әдет-ғұрпымыздан, 

ырым және жол-жоралғымыздан сыр шертеді. 

1. Матасы ақ түсті жалау іліп қою қазақ дәстүрінде, басқа халықтарда да  

бейбіт бітімнің, соғысты тоқтатудың, бойсұнудың нышаны. 

2. Басына ақ жаулық салу – келін, келіншек болғанның нышаны.

3. Беліне ақ матадан белбеу буыну және қолына ақ таяқ ұстау – қайтыс 

болған ең жақын адамның азасын күтіп, қайғыру нышаны. 

4. Ақ киізге салып көтерту – хан көтеру, сайлау салтының көрінісі.

5. Ақ жібек, кестелі орамал – ертеректе бойжеткен қыздың жігітіне деген 

ақ адал махаббатының белгісі болған.

Осындай  символдық  мәнге  ие  тіркестер  тілімізде  баршылық.  Бірақ, 

олардың бұл мәнін біреу біледі, біреу білмейді. Олар кейде көркем шығарма 

контексінде  ашылғанымен,  жеке  тұрғанда  көп  фактінің  бірі  болып  қала 

береді. Арнайы  сөз етудің бір қажеттігі, міне, осында.

Әдебиет

1. Қайдаров Ә.,  Ахтанбердиева  З., Өмірбеков Б.  Түр-түстердің  тілдегі  көрінісі.  – Алма- 

 

ты:  Ана тілі, 1992. – 158-б 

2. Кононов  Н.О. О  семантике слов  «қара» и «ақ» в тюркской географической терминоло- 

 

гии.1954, вып 6.

3. “Қазақстан мектебі” №1, 2016.

34

www

.kazmektep.kz

үгінгі  таңдағы  әлемдік  білім  беру    жүйесі  өзінің  жылдам  өзгеруімен, 

жаңашылдығымен ерекшеленеді. Білім  беру жүйесіндегі  жаңалықтың  

жүктеу/скачать 1.03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: