2. Жұмыс бағдарламасы ҚаралғАН: Кафедра мәжілісінде

арналған “Жеке даму биологиясы” ПӘНІНІҢ

ПӘННІҢ ОҚЫТУШЫҒА АРНАЛҒАН

Семей 2013

Жұмыс жетекшісі,

кафедра профессоры, в.ғ.д., профессор

З. Тоқаев

«1» тамыз 2013 жыл
2. Жұмыс бағдарламасы ҚАРАЛҒАН:

2.1. Кафедра мәжілісінде

С. Туғамбаева

_________ «___»________20___ж.

Хаттама №___ «___»_______20___ ж.

А. Тлеубаева

________ «___»_______20__ ж.

Хаттама №___ «___»_____20____ ж.

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесі мәжілісінде жұмыс бағдарламасы мақұлданып, баспадан шығаруға ұсынылған

Г. Ысқақова

________ «___»______20__ж.

Хаттама №___ «___»_______20___ ж.

Рет №№	Мазмұны	Беттері
1	Қолдану саласы
2	Ереже белгілейтін (нормативтік) сілтемелер
3	Жалпы ережелер
4	Пән (модуль) мазмұнының қысқаша сипаттамасы
5	Студенттердің өз бетімен істейтін жұмыстары тақырыбының кестесі
6	Пәннің оқу-әдістемелік картасы
7	Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасындану картасы
8	Әдебиеттер

“Жеке даму биологиясы” пәні бойынша ОӘК 5В060700 – “Биология” мамандығы студенттеріне арналған. Ол студентті оқу процесінде алған пәннің мазмұнымен, оның көкейкесті маңыздылығы мен қажеттілігін, саясатын, оқу барысында меңгерілетін дағдылар мен іскерліктің тақырыптарымен таныстырады. ОӘК пәнді оқып білудегі, зерделеудегі ең басты құрал болып келеді.

“Жеке даму биологиясы” пәнінің оқытушыға арналған бағдарламасы келесі құжаттардың ұсынымдарымен және талаптарына сәйкес оның оқу барысын ұйымдастыру тәртібін белгілеп, жүргізеді:

-Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің элективті пәндер тізімі (каталогы);

-“Жеке даму биологиясы” пәнінің оқу бағдарламасы;

-«Пәннің оқу-әдістемелік кешенін әзірлеп, ресімдеудің жалпы талаптарының» университет стандарты СТУ 042-СГУ-4-2013;

-«Пәннің оқу-әдістемелік кешенінің құрылымы және мазмұны» атты құжаттар тәртібі ДП 042-1.01- 2013.

Биология бакалавры жұмысында микроскоппен жұмыс істеу, қарапайым препараттарды жасау, микропрепараттар және муляждар бойынша негізгі онтогенездік кезеңдерін анықтау, берілген курстың бағдарлама талаптарына сәйкес жобаларды, суреттерді және микрофотоларды ажыратуды білуі керек. Ол организмдегi жасуша, ұлпалар биологиясы туралы бiлiмдi тереңдетiп, олардың қызметiне нәтижелi, көздеулi ықпал жасау мүмкiндiгiн туғызып, биология ғылымының негізгі салаларында қызмет етуге мүмкiндiк бередi.

3.2. Пәннің мақсаты биология ғылымы мен практикасына өте қажет және маңызды жеке даму биологиясының қазіргі деңгейдегі морфологиясын студенттерге баяндау, оны оларға меңгерту. Сөйтіп студенттердің ары қарай жоғары білім алуын жалғастыруға, творчестволық мүмкіндіктерін, белсенділігін және жаңашылдығын дамытуға жағдайлар жасау.

3.3. Пәнді зерделеудің негізгі міндеттері: тіршілік құбылысындағы түрлі деңгейдегі жүйелер құрылымы, қызметінің (жасушалар, ұлпалар, ағзалар, ағзалар жүйелері, организм) мәнін айқындау; заттардың алмасу процестерін, сыртқы ортамен қарым-қатынасын, дамуын және шығу тегін білу; қазіргі биологияның ілімдік, қолданбалы аспектілерін әзірлеуге айтарлықтай үлес қосу. Мысалы, цито-, гистологиялық әдістерді (цито-, гистохимия, авторадиография, биометрия, математикалық жоба, ЭЕМ, арнайы автоматикалық құралдар) қолдану биотехнологияның, тек инженериясының, ұрықтарды ауыстырып отырғызудың іс-тәжірибе есептерін шешуге мүмкіндік береді. Ол көбею биологиясын түсініп, оның жетістіктерін практикада қолдануға жол ашады.

3.4. Пәнді зерделеу нәтижесінде студент (келешек бакалавр) мыналарды білуге міндетті:

- жануарлар организміндегі онтогенез кезеңдерін анықтай білуі;

- гистологиялық препараттардың, муляждардың бейнесін салуды, онтогенез кезеңдерін, жобалар, суреттер, микрофотоларды ажыратуды және пәннен алған білімді басқа пәндерді оқығанда қолдануды істей білуі;

- ғылыми әдебиеттермен жұмыс істеу, қысқаша жазбаны (конспект) жазу, зерттеу журналын, библиографиялық істі жүргізу және организм ұлпаларының шығу тегін, орналасқан жерін, құрылысын, қызметін, жіктелуін, әрі қазіргі зерттеу әдістерінің (электронды, люминесцентті, сандық гистохимия, т.б.) қысқаша жазбасын жазу дағдысы бар болуы;

- микроскоппен жұмыс істеу, гистологиялық препараттарды дайындап, оны “оқуды” және микро-, электрондыфотобейнелерді айқындай білу, ғылыми тәжірибе сызбасын құрып, оны өткізу және талдау дағдысына ие болуы.

- осы пәннен алған білімін оқытушылық қызметінде пайдалануы;

- оқушыларда диалектикалық материалдық көзқарас қалыптастыруы;

- техникалық оқыту құралдарын пайдалануы;

- жеке даму заңдылықтарын және механизмін біліп алуы;

- омыртқалылар туғанға дейінгі дамудың жалпы закдылықтарын салыстыра отырып, ағзалардың микроскопиялық құрылысын біліп алуы;

3.6. Курс деректемелері (постреквизиті, оқып білуде міндетті курс болатын пәндердің атауы, жұмыс оқу жоспарынан): пән молекулалық биология, адам биологиясы, генетика, т.б. пәндердің негізі болып келеді. Оның деңгейі кәсіптендіру пәндерін терең меңгеруге және практикалық қызметте өте қажет ілімдік, практикалық дағдыларды іске асыру сапаларымен айқындалады.

1 кесте

Пән	Сем естр	Кре дит	Дәріс (са ғат)	ЗС (са ғат)	ОБ СӨЖ (са ғат)	СӨЖ (са ғат)	Бар лығы (сағат)	Қоры тынды бақылау түрі
ЖДБ	7	3	15	30	22,5	67,5	135	емтихан

2 кесте

Рет№		Тақырыптар атауы							Сағат саны
									Д							ЗС				ОБӨО							СӨЖ						Әдебиет
1		2							3							4				5							6						7
1 Модуль КІРІСПЕ
1 бөлік-блок Биология туралы түсінік.
1		Келешек биология бакалаврын дайындаудағы жеке даму биологиясының міндеттері, басқа пәндермен байланысы, қазіргі бағыттары. Қысқаша тарихы.						1																			5.1-5.4						8.1-8.2
2 Модуль ЖЫНЫС БЕЗДЕРІ МЕН ЖАСУШАЛАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ
1 бөлік-блок Жыныс бездерінің құрылысы
2		Плаценталы жануарлар жыныс бездерінің құрылысы. Ен. Жұмыртқалық. Организмдердің көбею түрлері. Гаметогенез туралы түсінік. Сперматогенез. Овогенез.						1							4											5.5- 5.6
2 бөлік-блок Жыныс жасушаларының құрылысы
3		Жыныс жасушалары (жұмыртқаклетка, сперматозоид), құрылысы, дамуы және қызметіндегі ерекшеліктер, әрі дене жасушаларымен салыстырғандағы ұқсастықтары, негізгі айырмашылықтары. Жұмыртқаклеткасының жіктелуі.						1							2
4		1 аралық бақылау						3							6
3 Модуль КӨБЕЮ БИОЛОГИЯСЫ. ЖЫНЫСТЫҚ ЦИКЛ. ҰРЫҚТАНУ ЖӘНЕ ҰРЫҚТАНБАЙ ӨРБУ
1 бөлік-блок Көбею биологиясы
5	Организмнің көбею түрлері (жынысты, жыныссыз-вегетативті), олардың сипаттамасы, оның жетістіктерін практикада қолдану.						1
2 бөлік-блок Жыныстық цикл. Ұрықтану, ұрықтанбай өрбу
6	Сүтқоректілер жыныстық циклын реттеу. Гаметалардың қашықтықтан өзара іс-қимыл жасауы. Ұрықтану морфологиясы және биологиясы. Ұрықтанбай өрбу түрлері және андрогенез.						1
4 Модуль ОНТОГЕНЕЗ, ФИЛОГЕНЕЗ, ЖЕКЕ ДАМУ САТЫЛАРЫ МЕН ПРОЦЕСТЕРІ. ОНТОГЕНЕЗ КЕЗЕҢДЕРІ
1 бөлік-блок Бөлшектену
7	Бөлшектену морфологиясы мен биологиялық маңызы. Әр түрлі жануарлар бластуласының сарыуыз мөлшеріне, орналасуына орай құрылуын және бөлшектену ерекшеліктерін мен бластуланың құрылуын зерделеу.						1						1
2 бөлік-блок Гаструляция
8	Гаструляцияның өту әдістері. Гаструла түзілуі ерекшеліктерін, қалыптасуын зерделеу. Ұрық жапырақшаларын ажырата алу.						1						1
3 бөлік-блок Білікті ағзалардың қалыптасуы
9	Уақытша ағзалардың кімдерде, қалай және неден пайда болуын түсініп, оны баяндай алу.						1						1
5 Модуль ЭМБРИОГЕНЕЗГЕ САЛЫСТЫРМАЛЫ ШОЛУ
1 бөлік-блок Ланцетниктің дамуы
10	Ұрықтық дамудың негізгі сатылары (бөлшектену, гаструла түзу, нейруляция, білікті ағзалар қалыптасуы, ұлпалар мен ағзалар дамуы) ерекшеліктерін зерделеу.						1						1
2 бөлік-блок Тілтіс, омыртқалы ганоидтар және қосмекенділердің дамуы.
11	Ұрықтық дамудың негізгі сатылары (бөлшектену, гаструла түзу, нейруляция, білікті ағзалар қалыптасуы, ұлпалар мен ағзалар дамуы) ерекшеліктерін зерделеу.						1						1
3 бөлік-блок Балық, жорғалаушылар, құстардың дамуы
12	Ұрықтық дамудың негізгі сатылары (бөлшектену, гаструла түзу, нейруляция, білікті ағзалар қалыптасуы, ұлпалар мен ағзалар дамуы) ерекшеліктерін зерделеу.						1						1
4 бөлік-блок Сүтқоректілер дамуы
13	Ұрықтық дамудың негізгі сатылары (бөлшектену, гаструла түзу, нейруляция, білікті ағзалар қалыптасуы, ұлпалар мен ағзалар дамуы) ерекшеліктерін зерделеу.					1						1
5 бөлік-блок Қағанақ (плацента), оның жіктелуі
14	Әртүрлі жануарлардың қағанақ түрлерімен танысу, олардың ерекшеліктерін, жіктелуін ұғып алу. Қағанақтың ұрықтық, аналық бөлімдері қалай қалыптасатынын анықтау. Олардың құрылысын, атқаратын қызметін меңгеру.					1						1
6 Модуль ҰЛПАЛАР МЕН АҒЗАЛАРДЫҢ ДАМУЫ. ЦИТОЖІКТЕЛУ ЖӘНЕ ПІШІНҚАЛЫПТАСУ. В. ФОГТ ТӘСІЛІ.
1 бөлік-блок Ұлпалар мен ағзалардың дамуы
15	Ұлпалар дамуының ерекшелігін, олардың қалыптасуын зерделеу. Ағзалардың қандай ұрық жапырақшаларынан дамитынын біліп, эктодерма, энтодерма және мезодерма қандай ұлпалардан ағза түзетінін меңгеру.					1						2
2 бөлік-блок Ана-ұрық жүйесі. Ортамен өзара іс-қимыл жасау
3 бөлік-блок Балық, құс, сүтқоректілердің ұрықсоңы кезеңінде дамуы
4 бөлік-блок Дұрыс және бұрыс даму
5 бөлік-блок Цитожіктелу және пішінқалыптасуы
7 Модуль ОРГАНИЗМ ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ, ДАМУЫ
1 бөлік-блок Даму биологиясының ілімдік, қолданбалы аспектілері.
2 бөлік-блок Нейруляция және жүйке жүйесінің ерекшеленуі
	Шеткі, орталық жүйке жүйесі ағзаларының дамуындағы ұлпа құрамын микроскоп деңгейінде анықтап, олардың пайда болу ерекшеліктерін, қалыптасуын зерделеп, үйрену.					1						1											5.7
3 бөлік-блок Тері-жабынның дамуы
	Тері-жабын ұлпалары мен ағзалары дамуының ерекшеліктерін, олардың қалыптасуын зерделеп, меңгеру.				1						1											5.10
4 бөлік-блок Ас қорыту жүйесінің дамуы
	Ас қорыту жүйесі ұлпалары мен ағзалары дамуын, оның кілегейлі қабығының ерекшеліктерін және олардың қалыптасуын зерделеу.				1					1												5.11
5 бөлік-блок Тыныс алу ағзаларының дамуы
	Тыныс алу жүйесінің ұлпалары мен ағзалары дамуының ерекшелігін, олардың қалыптасуын зерделеп, меңгеру.				1					1												5.12
6 бөлік-блок Зәр шығару ағзаларының дамуы
	Зәр шығару ұлпалары мен ағзаларының негізгі ұрықтық дамуы сатылары ерекшеліктерін, олардың қалыптасуын түсіну.			1						1											5.13
7 бөлік-блок Жыныс жүйесінің дамуы
	Жыныс жүйесі ұлпалары мен ағзаларының ұрықтық дамуы ерекшеліктерін, олардың қалыптасуын түсіндіру.			1						1											5.14
8 бөлік-блок Қан тамырлар жүйесінің дамуы
	Қан тамырлар жүйесінің ұлпалары мен ағзаларыының ұрықтық даму көздерін анықтап, ерекшеліктерін, олардың қалыптасуын меңгеру.		1							1
9 бөлік-блок Тірек-қимыл жүйесінің дамуы
	Тірек-қимыл жүйесінің ұлпалары мен ағзалары дамуының ерекшеліктерін, олардың қалыптасуын зерделеп, меңгеру.		1							1											5.15
17	Шолу дәріс		1
18	2 шектік бақылау									2
Жиыны			15							30							22,5				67,5

5 СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІМЕН ІСТЕЙТІН ЖҰМЫСТАРЫ ТАҚЫРЫПТАРЫНЫҢ ТІЗБЕСІ

5.1 Окуляр көрсеткішін әзірлеу

5.2 Мұражай (музей) препараттарын әзірлеу

5.3 Слайдтар әзірлеу

5.4 Суреттер жасау

5.5 Амнионды ашып көру

5.6 Ұрық қабықтарын зерделеу

5.7 Жүйке жүйесі дамуын өз бетімен зерделеу

5.8 Сезгіш жүйелер дамуын өз бетімен зерделеу

5.9 Ішкі секреция жүйесі дамуын өз бетімен зерделеу

5.10 Тері-жабын ағзалары дамуын өз бетімен зерделеу

5.11 Ас қорыту жүйесі дамуын өз бетімен зерделеу

5.12 Тыныс алу ағзалары дамуын өз бетімен зерделеу

5.13 Зәр шығару ағзалары дамуын өз бетімен зерделеу

5.14 Жыныс жүйесі дамуын өз бетімен зерделеу

5.15 Тірек-қимыл ағзалары дамуын өз бетімен зерделеу

6. 
   ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КАРТАСЫ
   

Тақырыптары		Көрне құрал, ОТҚ, плакатпен стенд	Өз бетімен зерделеуге арналған сұрақтар	Бақылау түрлері
Дәрістер	Зертханалық сабақтар
1	2	3	4	5
Кіріспе		Видео материал	№№ 1-4	Ауызшасұрау
Жыныс бездерінің құрылысы	-Еркек мал жыныс ағзалары. Ен. -Ұрғашы мал жыныс ағзалары. Жұмыртқалық. -Сперматогенез. -Овогенез	Слайд –дәріс. Видео материал		Ауызшасұрау
Жыныс жасушаларының құрылысы	-Сперматозоид құрылысы. Жұмыртқаклетка құрылысы	Видео материал
Көбею биологиясы		Слайд –дәріс
Жыныстық цикл. Ұрықтану және ұрықтанбай өрбу		Слайд –дәріс.	1 АБ дайын дық	Ауызшасұрау
Онто-, филогенез, жеке даму кезеңдері процестері. Онтогенез кезеңдері	-Бөлшектену. -Гаструляция. -Білікті ағзалардың қалыптасуы	Слайд –дәріс.
Ланцетник эмбриогенезі	Ланцетник эмбриогенезі	Слайд –дәріс.
Тілтіс, омыртқалы ганоидтар, қос мекенділер эмбриогенезі	Тілтіс, омыртқалы ганоидтар, қос мекенділер эмбриогенезі	Слайд –дәріс
Балық, жорғалаушылар, құс эмбриогенезі	-Балық эмбриогенезі. -Жорғалаушылар эмбриогенезі. -Құс эмбриогенезі. -Құс ұрықтан тыс қабықтарының қалыптасуы	Слайд –дәріс	Амнионды ашып көру
Сүтқоректілер эмбриогенезі. Қағанақ (плацента).	-Сүтқоректілер эмбриогенез і. - Сүтқоректілер ұрықтан тыс қабықтарының қалыптасуы. -Плацента, оның жіктелуі.	Слайд –дәріс	Ұрықтан тыс қабықтарды зерделеу
Ұлпалар мен ағзалардың дамуы	-Омыртқалы жануарлар ұлпаларының дамуы. - Омыртқалы жануарлар ағзаларының дамуы.	Слайд –дәріс
Ана-ұрық жүйесі. Ортамен өзара іс-қимыл жасау		Слайд –дәріс
Балық, құс және сүтқоректілер ұрықтансоң кезеңде дамуы		Слайд –дәріс
Дұрыс және бұрыс даму		Слайд –дәріс
Цитожіктелу және пішінқалыптасу (морфогенез)	-Нейруляция және жүйке жүйесінің ерекшеленуі, тері-жабын, ас қорыту, тыныс алу, зәр шығару, жыныс, қан тамырлар, тірек-қимыл жүйесінің дамуы.	Слайд –дәріс	Өз бетімен жүйке, ішкі секреция, сезгіш, тері-жабын, ас қорыту, зәр шығару, қан тамырлар, тыныс алу, жыныс, тірек қимыл жүйе ағзаларын зерделеу.
Даму биологиясының ілімдік, қолданбалы аспектілері	2 ШБ	Слайд –дәріс.

Оқулық, оқу-әдістемелік құралдар атауы	Даналар саны	Студенттер саны	Қамтамасыз етілу пайызы
8.1 және 8.2	2 студентке бір дана	9	100%

8.1.1. Антипчук Ю.П. Гистология с основами эмбриологии. М.,1983.

8.1.2. Токин Б.П. Общая эмбриология. Л., 1986.

8.1.3. Тоқаев З.Қ. Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. Алматы, 2006.

8.2.1 Вракин В.Ф., Сидорова М.В. Морфология сельскохозяйственных животных. – М. 1991.

8.2.2 Тоқаев З.Қ. Жануарлар морфологиясы пәнінің оқу-әдістемелік құралы, Семей, 2013.

8.2.3 Тоқаев З.Қ. Дәрістер, 2013.

8.2.4. Тоқаев З.Қ. Гистология, эмбриология және цитология практикумы. Семей, 2001.

8.2.5. Тоқаев З.Қ. Жаратылыстану факультетінің студенттеріне арналған Гистология зертханалық сабақтарының ОҚУЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛЫ. Семей, 2002.